گفتگوی علیرضا شریفی یزدی با جام جم آنلاین را میخوانید:

با توجه به شیوع ویروس کرونا خیلی ها ترس بدی گرفتند ولی همچنان به نکاتی ایمنی گوش نمی کنند و تردد در بیرون از منزل دارند ارزیابی شما چیست؟

این مساله چند جنبه دارد. قسمت اول اضطراب طبیعی است که به دلیل برجستگی ادراکی ایجاد می شود. به این معنی که وقتی پدیده ای را به درستی نمی شناسیم و احساس خطر می کنیم و فکر و ذهن ما معطوف می شود و مغز ما آن مساله را بیش از حد معمول مهم نشان می دهد تا در برابر آن مقاومت نشان دهد و از خود نگهداری کند.

بخش دوم، به واقعیت های موجود و خبرهای ریز و درشتی که وجود دارد بر می گردد. ابتدا از ووهان چین آمد و امروز از کشور ما می آید.

بخش سوم، به اضطراب اجتماعی ناشی از نبود امکانات بر می گردد. وقتی خود به خود به داروخانه ای وارد می شوید و ماسک و الکل و ژل می خواهید و گیر نمی آید افراد خود به خود دچار ترس و اضطراب می شوند و این باعث می شود میزان این ترس و اضطراب افزایش پیدا کند.

بخش چهارم، به اضطراب اجتماعی بر می گردد که بر خلاف سایر کشورها در کشور ما سطح بالایی دارد. قبل از این اتفاق با چند پدیده روبرو بودیم.

ابتدا خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم ها و بالا رفتن قیمت ارز و رکود و بیکار شدن ها و امثالهم و بعد افزایش قیمت بنزین بود و تنش هایی که به دنبال داشت و سپس مساله ترور سردار سلیمانی و مساله تشییع جنازه در کرمان و از بین رفتن جان چندین هموطن و سپس مساله هواپیما که بعد از چند روز ایران اعلام کرد این مساله بر اثر شلیک موشک بود و خطایی انسانی رخ داده است تمام این موارد اضطراب را تشدید می کند و این اضطراب قبل از شیوع کرونا بوجود آمده بود. می توان گفت جامعه ایران در سه سال گذشته همواره در اضطراب و نگرانی عمومی به سر برده است. و ماجرای شیوع کرونا این اضطراب را تشدید کرده است. در تحقیقات بین المللی که کشور ها را از منظر شاخص هایی نظیر شادی رنج بندی می کند کشور ما در رده های آخر قرار دارد و جزو کشورهای به شدت غمگین دنیا است.

اما مردمی که از خانه خارج می شوند به چند گروه تقسیم می شوند. یک دسته ناچارند و بخشی کارمندان دولت و کسانی هستند که دورکار نشده اند و گروهی کسانی هستند که اگر از خانه خارج نشوند معیشت آنها لنگ می ماند. افراد زیادی روزانه کار می کنند که این افراد روزانه کار نکنند نمی توانند زندگی خود را اداره کنند. و عده ای که به این داستان و خطر ویروس کرونا باور ندارند. این افراد را می توان در موعظه ها و سخنرانی های برخی از آقایان و مدعیان طب اسلامی دید. گروهی از آدم های جامعه به این افراد معتقد هستند و حرف این گروه برای آنها سند است. به همین دلیل ضرورتی نمی بینند تا در خانه بمانند.

در جامعه بی اعتمادی وجود دارد این بی اعتمادی ناشی از چیست؟

این مساله چند جنبه دارد. وقتی مشکلات پشت سر هم ایجاد می شود. وعده هایی می شنوید و این وعده ها اجرا نمی شوند مردم احساس می کنند که مسئولین به آنها دروغ می گویند و پنهانکاری وجود دارد که چنین واکنشی نشان می دهند. وضعیت انتخابات اخیر در شهرها نشان دهنده این مساله است. در شهری مثل تهران حدودا ۷۵% از واجدین شرایط در انتخابات شرکت نمی کنند چون می خواهند پیام مخالفت خود را به گوش مسئولین برسانند این پدیده کاهش سرمایه اجتماعی ما است. یکی از سه آسیب اصلی در چند سال آینده ایران که بر اساس مطالعات آینده پژوهشی بود کاهش سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی، سه مولفه اصلی دارد. اولی، اعتماد عمومی است. یعنی اعتماد عمومی کاهش پیدا می کند و این هم در اعتماد افقی و هم در اعتماد عمودی دیده می شود. اعتماد افقی، یعنی مردم به هم اعتماد ندارند. و اعتماد عمودی یعنی اعتماد مردم به مسئولین تراز اول کشور که در عدم پذیرش توصیه ها دیده می شود. دومین مولفه، مقوله مشارکت است یعنی هر آنچه که حاکمیت از مردم می خواهد با عدم مشارکت مردم روبرو می شود. پیش بینی ما این است که در ماه ها و سال های آینده سرمایه اجتماعی در کشور ما افزایش پیدا نمی کند و رو به کاهش خواهد بود. قسمت سرمایه اجتماعی مرکز اصلی بحث ما است در هر بحران و حادثه ای که پیش بیاید همین مقوله مشارکت و اعتماد عمومی و پویایی شبکه خود را نشان خواهد داد.

نظر شما در خصوص مدیریت بحران چیست؟

در مورد مدیریت بحران باید برنامه هایی بلند مدت در نظر گرفته می شد تا مدیریت بحران توسط ما به درستی انجام می شد. پدیده ای مثل کرونا در هر جامعه ای می تواند به اپیدمی تبدیل شود. ما ساز و کار های مناسب نداشتیم و نتوانستیم مدیریت بحران را به درستی اعمال کنیم. در ژاپن به ازای هر ۱۰۰۰ نفر ۱۳ تخت بیمارستانی از قبل آماده شده و به پزشکان و پرستاران آموزش داده است تا در صورت بروز اتفاقاتی مثل کرونا جوابگو باشد.

این تناسب در سایر کشورها به همین صورت کمتر و کمتر شده است و یکی از پایین ترین رده ها با یک و نیم تخت به ازای هر هزار نفر به ایران اختصاص پیدا کرده است. این در بلند مدت نشان می دهد که ما کاری برای مدیریت بحران انجام نداده ایم بسیاری گمان می کنند که مدیریت بحران یک امر کوتاه مدت است و می توان به سرعت گروهی را تشکیل داد و قرارگاهی درست کرد و کمیته ای تشکیل داد و کار عجیب و غریبی کرد. در مدیریت بحران باید از قبل ساز و کار ها تهیه شود و حتما باید سو.له های آماده ضد زلزله تهیه کرد همچنین باید در بلند مدت به مردم آموزش داده شود. ما در این خصوص تقریبا زیر صفر هستیم و در ماجرای مدیریت بحران تقریبا با بحران مدیریت روبرو هستیم.

مهمترین تبعات این بحران چیست؟

پیامد ها کاملا روشن است از بعد اقتصادی، اقتصاد نحیف و بیمار ما ضعیفتر و بیمار تر و نحیفتر خواهد شد. این اتفاق یقینا باعث ریزش دهک هایی از طبقه فرودست جامعه خواهیم بود. این اتفاق نه فقط برای ایران بلکه برای کل دنیا رخ می دهد. به لحاظ روانی باید منتظر اختلالاتی چون افسردگی و اضطراب باشیم. و فکر وسواسی عملی به طور فزاینده ای در جامعه ما رشد خواهد کرد. از نظر اجتماعی خانواده هایی که در این مسیر کسی را از دست داده اند بخصوص اگر نان آوران خانواده از بین بروند خانواده دچار از هم گسیختگی خواهد شد معمولا وقتی افسردگی و اضطراب و وسواس فکری و فقر در جامعه ای افزایش پیدا می کند باید منتظر انواع آسیب های اجتماعی باشید از جمله طلاق و گرایش به اعتیاد و بزهکاری های دیگر و سخت شدن روابط بین فرزندان و والدین و سایر مثالهایی که کم نیستند. تبعات اجتماعی این مساله فراوان است ولی به نظر من، یکی از بزرگترین معضلات ایران کاهش هر چه بیشتر سرمایه های اجتماعی خواهد بود. موتور حرکت هر جامعه ای سرمایه های اجتماعی آن خواهد بود اگر این موتور به خوبی حرکت نکند باید نگران مشکلات فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی و امثالهم باشید.