رضا قاسمپور

شنبه ۲۷ آبان به دعوت استاد کرمی از مسئولین تعزیه استان البرز در موزه تمبر یکتا (فلکه اول گوهردشت) گپ و گفتی دوستان در خصوص فلسفه، چرایی، چگونگی، تاریخچه و پیشینه تعزیه و شبیه خوانی در استان البرز داشتیم.

در این گپ دوستانه علاوه بر اساتید کرمی، نیک‌ فلاح و فضل‌خوانی‌ آقای موسوی یکتا (مدیر موزه تمبر) و خانم بهاور (موسس پویش “نه به ته سیگار”) نیز حضور داشته و هر از گاهی کامنتی روی توضیحات اساتید می‌گذاشتند.

آنچه ذیلا تورق می‌کنیم محصول این گپ و گفت دوستانه در حال و هوای تعزیه استان البرز ماست.

تعزیه و نسل جوان

نیک فلاح معتقد است که حلقه مفقوده ای بین تعزیه‌ خوانان سنتی و نسل جوان وجود دارد فارغ از استحاله تدریجی اعتقادات جوانان یکی از دلایل این گسستِ ارتباطی، معرفی یک سویه جنبه‌ های گریه و زاری تعزیه به نسل جدیدِ شادجوست. در حالیکه ما در تعزیه بلقیس و سلیمان شاهد شادی و حتی رقص هستیم همچنین در پیشینه تعزیه به شاهنامه‌ خوانی و داستان های اساطیری رستم و سهراب، ضحاک مار به‌ دوش و….برخورد می‌کنیم که در نوع خود بسیار خلاق و متفاوت می‌باشند.
سازنده تعزیه انسان باسواد و هوشمندی بوده و حتی مطالب فکاهی نیز در لابه‌ لای نسخ خطی دیده می‌شود.

جنبه هنری تعزیه

نیک‌ فلاح با اشاره به پیشینه گرانسنگ تعزیه می‌افزاید: متاسفانه امروز دست‌ اندرکاران امور فرهنگی، ارزش هنری به تعزیه قائل نیستند و تعزیه‌ کاران را حتی در صندوق بیمه هنرمندان با اکراه و شرط و شروط شرکت در جشنواره سوگواره و… می‌پذیرند. این دیدگاه آسیب‌ زا به تعزیه باید اصلاح شود.

وی معتقد است برخی از نسخ تعزیه همانند آتش انداختن ابراهیم خلیل توسط نمرود امروزه به خاطر اماده نبودن بستر و امکانات لازم قابل اجرا نیست. تعزیه قدمت سیصد ساله داشته و در این مدت چیز جدیدی به نسخ خطی ما افزوده نشده است. در تعزیه ۷ دستگاه موسیقی، ۵ آواز و ۷۲ گوشه ریتمیک وجود دارد. چهارگاه، بیات ترک، ماهور، شور و… از دستگاه‌های مورد استفاده در هنر تعزیه هستند.

دکان داران تعزیه

استاد فضلی‌ خوانی از تعزیه‌ خوانان فعال کرجی (با اصالت تفرشی) نیز ضمن بیان تاریخچه‌ ای از شبیه‌ خوانی، مقتل‌خوانی و تعزیه می‌افزاید: کاراکتر اصلی تعزیه امام حسین(ع) و وقایع حماسه کربلاست.

وی با اشاره به پیشینه خانوادگی تعزیه می‌گوید: تعزیه از پدرانم به من ارث رسیده است و من نیز این هنر سنتی و آئینی را به پسرم منتقل کرده‌ام اقای “ایلیا فضلی خوانی” در حال حاضر از بهترین بچه خوانان تعزیه در استان و کشورند.

فضل خوانی با اشاره به اینکه امام حسین (ع) در عصر حاضر نیازی به گریه ما ندارد می‌افزاید: اگر تعزیه درست اجرا شود برای نسل جدید گیرا و جذاب خواهد شد. متاسفانه امروز هنر تعزیه به منبع درآمد و دکانی برای فرصت‌ طلبان مبدل شده و کم کم اصالت و فلسفه وجودی خود را از دست می‌دهد به شدت دغدغه انتقال هنر شبیه‌ خوانی و تعزیه را به نسل جدید داشته و در این راه آماده همکاری و همراهی هستم.

تعزیه برغان در مسیر جهانی جهانی

استاد کرمی از پیشکسوتان تعزیه استان نیز ضمن معرفی تکیه اعظم برغان و پیشینه تعزیه در ساوجبلاغ می‌افزاید: سال ۱۳۹۰ با حضور ۳۰۰۰ تعزیه خوان از سراسر کشور، تعزیه برغان را به ثبت جهانی یونسکو رساندم. نسخ خطی برغان، تالیان، دروان به ثبت ملی رسیده‌اند. امروزه تاتر مذهبی بیشترین ضربه را به هنر تعزیه وارد کرده است. برای ماندگاری تعزیه و انتقال این هنر و آئین ملی و مذهبی به نسب جدید باید آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها پیش‌قدم شوند. برای آموزش آکادمیک و علمی ما نیازمند مدارس و هنرستان‌های تعزیه (همانند رشته مداحی) هستیم. شخصیت شناسی باید قبل از پوشیدن لباس تعزیه صورت گیرد.

بایسته‌ های تعزیه‌ خوانان

یک تعزیه خوان باید حداقل شرایط زیر را برای شروع کار داشته باشد.
سواد کافی برای خواندن نسخه
دانستن ادبیات برای دریافت وزن و لحن و حس شعر
سوارکاری خوب(گاهی اسب سواری در تعزیه  در حسینیه های بزرگ هست)
شمشیر بازی (مخصوص تعزیه )
دانستن موسیقی مخصوص تعزیه(طبل شیپور فلوت)صدا سازی تیپ و ظاهر
داشتن‌علم نمایشی(میزانسن )داشته باشد تا بتواند به صورت حرفه ایی اجرا کند.

خاطرات تعزیه خوانی

استاد نیک فلاح مهرماه ۱۴۰۱ در کشور ارمنستان در مسجد کبود ایروان و سالن تاتر سوندوکیان اجرا داشته‌اند. در ابتدای اجرای تعزیه  مردم بخاطر جنبه نمایشی به دیدن تعزیه می‌آمدند و دیدن لباس‌های خاص تعزیه‌ خوان‌ ها و موسیقی سوزناکش برای آنها جالب بود.

+ بیشتر ببینید؛ تعزیه خوانی در حسینیه اعظم برغان

ولی بعد از اینکه مترجم روند نمایش تعزیه را برایشان توضیح می‌داد، با دیدن تعزیه متاثر می‌شدند و در آخر اجرا می امدند و سؤال‌های خاص خودشان را می‌پرسیدند و احساس رضایت می‌کردند. حفظ آیین‌ و سنت‌های ایرانی که در واقع هویت ملی و فرهنگی ما را می‌سازند از جایگاهی خاص برخوردار است و در این میان نقش هنر تعزیه‌خوانی را نمی شود نادید گرفت وحفظ هنر تعزیه خوانی از ارزش بالایی برخوردار است.

استقبال از تعزیه

متاسفانه چون کلمه تعزیه بر گرفته از عزا هست خیلی ها از جنبه غم به این هنر نگاه می‌کنند.

در جایی که این هنر بسیار وسعت اجرا دارد در تمام موضوعات، مثلا مجالس مهیج، مجالس فکاهی و شاد و مجالس اساطیری (ضحاک ماردوش) ولی فضایی برای ارائه این نوع مجالس نیست و فقط در مراسمات خاص و مناسبت های مذهبی و عزای امام حسین فقط از تعزیه استقبال می کنند.