از آنجا که مهم‌ترین اصل در درمان و کنترل بیماری‌های تیروئیدی آگاهی از علائم و اقدام به موقع برای شناسایی و درمان این اختلالات است، پنجم خرداد/ ۲۵ می، روز جهانی تیروئید و ۳۱ اردیبهشت تا هفتم خرداد نیز هفته جهانی آگاهی‌رسانی تیروئید نامگذاری شده است.

به همین مناسبت در گفت‌وگو با دکتر رویا حسینی، فوق‌تخصص غدد و عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان مهم‌ترین اختلالات تیروئیدی، عوارض و راهکارهای درمانی آن را بررسی کرده‌ایم.

غده تیروئید، غده‌ای با ابعاد کوچک، وزن حدود ۱۵ تا ۲۰ گرم و ساختار پروانه‌ای شکل است که در قسمت جلویی حنجره قرار گرفته. این غده مهم‌ترین مرکز سوخت‌وساز بدن است و به همین دلیل عملکرد بدون نقص آن در تنظیم سایر اندام‌های بدن نیز مؤثر است. با این وجود اختلالات تیروئیدی یکی از شایع‌ترین اختلالات هورمونی در جوامع است.

دکتر حسینی مهم‌ترین علت شیوع گسترده این اختلالات در جوامع را کمبود ید دانسته و توضیح می‌دهد: «کمبود ید مورد نیاز بدن می‌تواند به‌شکل‌های مختلفی عملکرد تیروئید را تحت‌تأثیر قرار‌ دهد. از آنجا که کمبود ید یکی از مشکلات شایع در سطح جهانی است، طبیعی است که با بروز اختلالات تیروئیدی به شکل گسترده روبه‌رو شویم.»

وی در ادامه می‌افزاید: «علت مهم دیگر بروز این اختلالات خودایمنی بوده و سیستم ایمنی علیه تیروئید اقدام به تولید آنتی‌بادی می‌کند. این وضعیت می‌تواند منجر به کم‌کاری یا پرکاری تیروئید شود که در اصطلاح به حالت اول کم‌کاری هاشیماتو و حالت دوم پُرکاری گریوز گفته می‌شود».

اختلالات تیروئید

کم‌کاری و پُرکاری تیروئید، گواتر و گره‌ها یا نودول‌های تیروئیدی شایع‌ترین اختلالات تیروئیدی هستند. دکتر حسینی درخصوص علائم این اختلالات به جام‌جم می‌گوید: «کم‌کاری تیروئید علائم شایعی ندارد و می‌تواند با بروز حالت‌هایی مانند ضعف، خستگی، اضافه‌وزن، اختلالات قاعدگی، کم‌تحملی به سرما، افسردگی، خشکی پوست و ریزش مو همراه باشد. این افراد در بسیاری موارد تا زمانی که آزمایش خون ندهند از اختلال خود باخبر نمی‌شوند. علائم پرکاری برعکس کم‌کاری بوده و معمولا بروز بیشتری دارد. این افراد معمولا شاهد کاهش وزن، تپش قلب، کم‌تحملی به گرما، بروز عصبانیت لرزش دست و در برخی موارد شدید مشکلات بینایی و بیرون‌زدگی چشم هستند.» این فوق‌تخصص غدد در ادامه می‌افزاید: «گره‌های تیروئید معمولا به دنبال گواترهای طولانی‌مدت یا بر اثر زمینه ارثی بروز می‌یابند که در ۹۵ درصد موارد خوش‌خیم هستند. حتی موارد بدخیم نیز بیماری شدیدی به‌شمار نمی‌رود و فرد پس از جراحی و یددرمانی، می‌تواند طول عمر طولانی داشته باشد.

سلامت تیروئید در بارداری

اختلالات تیروئیدی از جمله اختلالات هورمونی هستند که می‌توانند در دوران بارداری به یکباره بروز پیدا کنند. دکتر حسینی با تأکید بر اهمیت عملکرد صحیح تیروئید در دوران بارداری توضیح می‌دهد: «در دوران بارداری به‌ویژه سه ماه اول بارداری، نیاز بدن مادر به ید افزایش می‌یابد. در صورتی که این اختلال به موقع شناسایی و کنترل نشود می‌تواند خطراتی برای مادر و جنین به دنبال داشته باشد.

این اختلال که معمولا در دوران بارداری به شکل کم‌کاری بروز پیدا می‌کند، می‌تواند با سقط جنین، کاهش چشمگیر ضریب‌هوشی نوزاد، فشار خون بارداری، زایمان زودرس و در مورد پرکاری تیروئید وزن نگرفتن جنین و افزایش خطر سقط جنین همراه باشد.» به گفته دکتر حسینی از آنجا که غده تیروئید جنین تا هفته ۱۲ تشکیل نمی‌شود، در ماه‌های ابتدایی بارداری جنین برای هورمون‌های تیروئیدی‌اش کاملا وابسته به تیروئید مادر است. در نتیجه اختلالات تیروئید در مادر می‌تواند در سلامت جنین اثرگذار باشد.

وی در تکمیل توضیحاتش می‌افزاید: «بهتر است عملکرد تیروئید خانم‌ها پیش از تصمیم به بارداری بررسی شود. همچنین افرادی که می‌خواهند برای درمان‌های ناباروری مانند آی‌وی‌اف اقدام کنند نیز باید پیش از آن عملکرد تیروئیدشان مورد بررسی قرار بگیرد. در صورت نیاز دارو مصرف کنند و بعد وارد چرخه‌های آی‌وی‌اف شوند. زیرا در این روش درمانی سطوح برخی هورمون‌های بدن دستکاری می‌شود که می‌تواند بر میزان هورمون‌های تیروئید نیز اثرگذار باشد و در ادامه موجب کم‌کاری تیروئید شود.»

نقش اختلالات تیروئید در ناباروری

هورمون‌های تیروئید بر تمام اندام‌های بدن تأثیرگذار هستند. بنابراین می‌توانند در ترشح سایر هورمون‌ها مانند هورمون‌های جنسی نیز اثرگذار باشند. این فوق‌تخصص غدد درخصوص نقش اختلالات تیروئیدی در ناباروری تصریح می‌کند: «پرکاری و کم‌کاری تیروئید هر دو می‌توانند موجب اختلالات هورمون‌های جنسی در خانم‌ها و آقایان شوند. از سوی دیگر موجب اختلال در تخمک‌گذاری نیز می‌شود. در نتیجه شانس باروری را کاهش می‌دهد.» وی در ادامه می‌افزاید: «حتی در صورت بارداری، همان‌گونه که گفته شد اختلالات تیروئیدی احتمال سقط جنین را افزایش خواهند داد.»

این در حالی است که به گفته دکتر حسینی با انجام آزمایشی ساده و کنترل به موقع هورمون‌های تیروئیدی، افرادی که به این مشکلات مبتلا هستند می‌توانند بارداری موفق و فرزندی سلامت داشته باشند. وی درخصوص امکان استفاده از داروهای تیروئیدی در دوران بارداری افزود: «مصرف داروهای کنترل تیروئید مانند لووتیروکسین منعی در دوران بارداری ندارد و می‌تواند با نظر پزشک به میزان مورد نیاز مصرف شود. همچنین میزان هورمون‌ها در بدن مادر باید هر شش تا هشت هفته با آزمایش خون بررسی شود.»

نقاط حساس در برابر اختلالات تیروئید

اختلالات تیروئیدی در هر سنی ممکن است بروز پیدا کند که بسته به سن می‌تواند علائم و عوارض متفاوتی داشته باشد. به عنوان مثال در نوزادان و کودکان بروز این اختلالات معمولا با مطابق نبودن روند رشد با منحنی استاندارد رشد است که باید به آن توجه شود. معمولا این اختلالات در خانم‌ها پنج تا هشت برابر شیوع بیشتری دارد.

دکتر حسینی در مورد دلیل این تفاوت به جام‌جم می‌گوید: «یکی از فرضیاتی که مطرح است، تأثیر هورمون‌های زنانه بر سطح هورمون‌های تیروئیدی است. از سوی دیگر اگر منشأ اختلال تیروئیدی بیماری خودایمنی باشد، به طور کلی بروز بیماری‌های خودایمنی در خانم‌ها بیشتر است.»

به گفته این فوق‌تخصص غدد، دوران یائسگی در خانم‌ها یکی از شایع‌ترین زمان‌های بروز اختلالات تیروئیدی است.

به گفته دکتر حسینی، در برخی موارد مانند پیش از اقدام به بارداری و دوران بارداری بروز اختلالات تیروئیدی می‌تواند خطراتی را به دنبال داشته باشد.

وی در تکمیل این موضوع می‌افزاید: «یکی دیگر از حساس‌ترین نوع اختلالات تیروئیدی، کم‌کاری مادرزادی است.

اگرچه این حالت شیوع کمی دارد اما از آنجا که کمبود هورمون‌های تیروئیدی در جنین و ماه‌های اول نوزادی می‌تواند منجر به تشکیل نشدن کامل سیستم عصبی شود، شناسایی و درمان به‌موقع آن می‌تواند جلوی کاهش چشمگیر ضریب هوشی نوزاد را بگیرد. در صورتی که با درمان به‌موقع نوزاد شرایط رشدی عادی و بدون آسیب خواهد داشت. به همین جهت در حال‌حاضر بررسی هورمون‌های تیروئیدی در آزمایش خون غربالگری کشوری نوزادان سه تا پنج روز انجام می‌شود تا احتمال چنین مشکلاتی در جامعه کاهش یابد.»

روش‌های درمانی تیروئید در طول سال‌های گذشته تغییر چشمگیری نداشته و معمولا در کم‌کاری‌ها به صورت مصرف هورمون جایگزین به شکل قرص لووتیروکسین و در پرکاری‌ها نیز دارو درمانی، ید درمانی و در مواقع حاد جراحی است که در همه این موارد فرد با درمان به موقع می‌تواند زندگی عادی و سلامتی را تجربه کند.

اهمیت شناخت اختلالات تیروئیدی

دکتر حسینی درخصوص تغییر میزان شیوع این اختلالات در کشور بیان می‌کند: «در سال‌های دورتر، ایران در زمره کشورهایی بود که با کمبود ید زیادی مواجه بود و معمولا اختلالات تیروئیدی مانند گواتر و کم‌کاری به شکل حادی بروز پیدا می‌کرد.

در چند دهه اخیر که طرح کشوری افزودن ید به نمک طعام اجرا شده است، کشور در وضعیت ید کافی قرار گرفته و اختلالات نیز به شکل‌های بسیار خفیف‌تری مشاهده می‌شود.»

وی مهم‌ترین عامل در کاهش آسیب‌ اختلالات تیروئیدی را شناخت کافی مردم نسبت به علائم این مشکلات، آزمایش‌های دوره‌ای به‌موقع، شروع درمان و کنترل اختلال در زمان مناسب عنوان کرد.

روزنامه جام جم