دکتر بهنام حاجی حسینلو در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به نامه‌ ای که در فضای مجازی به مطالعه شیراز شهرت یافته و تاثیرگذاری واکسن‌ها را بر روی ۳۸۸ هزار نفر در استان فارس نشان می‌دهد، گفت: در این نامه تاثیر گذاری واکسن سینوفارم بسیار پایین و در پنج درصد جلوگیری از عفونت اعلام شده است که نیاز به تفسیر بیشتری دارد. البته در همین مطالعه تاثیر این واکسن بر جلوگیری ۶۵ درصدی از مرگ و میر نشان داده شده است.

این متخصص بیماری‌های داخلی و مراقبت‌های حاد بیمارستانی ادامه داد: عده‌ای در واکنش به این مطالعه آن را بی اعتبار دانسته و عده‌ای نیز نگران تاثیرگذاری پایین واکسن سینوفارم شده‌اند. برای بررسی دقیق‌تر این موضوع باید به روش‌های تحقیق دقت کرد. مطالعه  شیراز یک مطالعه دنیای واقعی یا real world study  است که باکارآزمایی تصادفی کنترل شده یا RCT تفاوت دارد.

به گفته دکتر حاجی حسینلو در مطالعه دنیای واقعی حجم انبوهی از جمعیت بدون تصادفی سازی به گروه مداخله و عدم مداخله تقسیم‌بندی می‌شوند و کنترل عوامل مداخله‌گر در این نوع مطالعات بسیار مشکل است. در حالی که در کارآزمایی بالینی شرکت کنندگان درگروه مداخله و گروه کنترل کاملا از نظری عواملی که می‌تواند مداخله گر باشد مانند سن، جنسیت، نژاد، بیماری‌های زمینه‌ای با هم مطابقت داده می‌شوند یا اصطلاحا مَچ می‌شوند.

وی با اشاره به  اهمیت عوامل مداخله گر در مطالعات گفت: در مطالعه دنیای واقعی عوامل مداخله گر از بین نمی‌روند، جزئیات موردبررسی قرار نمی‌گیرد و پیچیدگی تکنیکی و دقتی که در کارآزمایی تصادفی کنترل شده  وجود دارد در چنین کارآزمایی وجود ندارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ایالتی ویسکانسین آمریکا تاکید کرد: البته مطالعه دنیای واقعی هم ملزومات خاصی را می‌طلبد. مثلا مدیریت کیفیت داده‌ها یا DQM  و آنالیز آماری حجم بسیار بزرگی از داده‌ها در مطالعه دنیای واقعی بسیار مهم است ولی در کل پیچیدگی‌های تکنیکی یک کارآزمایی بالینی را ندارد. بر همین اساس، اگرچه قطعا برای تحلیل دقیق‌تر و بررسی شرایط مطالعه و میزان رعایت استانداردها بهتر است منتظر مقاله نهایی ماند ولی کاملا بی اعتبار کردن اطلاعات این جدول نیز درست نیست.

وی با اشاره به اینکه دقت مطالعه دنیای واقعی پایین است و نمی‌توان برداشت نهایی را انجام داد، گفت: همین مطالعه اگر در استان‌های دیگر انجام شود نتایج می‌تواند متفاوت باشد زیرا عوامل مداخله‌گر لحاظ نشده‌اند. بنابراین نیازمند تعداد زیادی از آنالیزهای دنیای واقعی برای نتیجه گیری نهایی هستیم.

دکتر حاجی حسینلو افزود:  اگر اطلاعات این جدول را نهایی فرض کنیم باید بتوانیم آن را ریشه یابی کرده و سپس راه حل ارائه بدهیم. نکته بسیار مهم در ریشه یابی این قضیه این واقعیت است که اکثر افرادی که واکسن سینوفارم را در زمان این مطالعه دریافت کرده بودند افراد بالای ۶۵ سال بوده‌اند و این بر ما مشخص است که اطلاعات ارایه شده توسط سازندگان واکسن سینوفارم به گروه مشورتی سازمان جهانی بهداشت در مورد تاثیر گذاری این واکسن بر روی این گروه سنی کیفیت مطلوبی نداشته است. حال با ریشه یابی مشکل باید به دنبال راه حل بود.

دکتر حاجی حسینلو افزود: این مطالعه تاکیدی بر این است که باید تزریق واکسن یادآور برای افراد بالای ۶۵ سال هر چه سریعتر لحاظ شود.

وی درباره اینکه از چه واکسنی باید برای دز یادآور استفاده کرد، گفت: با توجه به کارایی نه چندان مناسب این واکسن بر روی افراد بالای ۶۵ سال به نظر بهتر است  واکسن دیگری به عنوان یادآور به این افراد تزریق شود.

این متخصص بیماری‌های داخلی و مراقبت‌های حاد بیمارستانی با تاکید بر نتایج اولین مطالعه‌ای که به تازگی در مورد تزریق دز یادآور متفاوت از واکسن تزریق شده برای سه واکسن مدرنا، فایزر و جانسون اند جانسون صورت گرفته، گفت: بر اساس این مطالعه وقتی از همان واکسن به عنوان بوستر یا یادآور استفاده شده ۴.۲ تا ۲۰ برابر افزایش آنتی بادی مشاهده شده ولی وقتی از واکسن متفاوت به عنوان یادآور استفاده شده ۶.۲ تا ۷۶ برابر آنتی بادی تولید شده است که تفاوت بسیار قابل توجهی است. این مطالعه می‌تواند سنگ بنایی بر این فلسفه باشد که می‌تون از دز متفاوت برای یادآور استفاده کرد.

وی افزود: حتی اگر مطالعه شیراز کاملا درست و تکنیکال باشد نهایتا می‌توان نتیجه گرفت دز یادآور با واکسن متفاوت را مخصوصا در افراد مسن باید بسیار جدی گرفت.

وی برخورد علمی و بر اساس مستندات و اویدنس‌ها با مباحث و اجتناب از برداشت سطحی را ضروری عنوان کرد و گفت: تفسیر مطالعات دنیای واقعی بسیار مهم است و تفسیر غلط از یک مطالعه می‌تواند نتایج زیانباری را داشته باشد.