کمبود برخی اقلام دارویی، مشکلات بیماران خاص، کامل نبودن پوشش‌های بیمه‌ای و مسئولیت دولت و مجلس برای حل این مشکلات و تکمیل خدمات سلامت همگانی به جای خود؛ اما این را کجای دلمان بگذاریم که با وجود همه این ضعف‌های ساختاری، فرهنگ دارویی‌مان هم دچار بحران است و مصداقش این که در میزان مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، هم دومین کشور جهانیم و هم مصرفمان ۱۶ برابر استاندارد جهانی است.

آنتی بیوتیک های پرمخاطب

آزیترومایسین و آموکس سیلین؛ این‌ها نام دو مورد از آنتی‌ بیوتیک‌هاست که نه فقط بیماران بستری در بیمارستان ها، بلکه حتی اهالی دورافتاده‌ترین روستاهای مرزی کشور هم به خوبی با آن‌ها آشنا هستند و بارها از آن برای خوددرمانی استفاده کرده‌اند. آنتی‌ بیوتیک‌ها که برای نابودی و مهار باکتری ها کاربرد دارند، به دلیل فرهنگ غلط مصرف دارو در برخی کشورها از جمله کشور ما، به یکی از پرمصرف‌ترین داروها تبدیل شده‌اند و به همین دلیل است که طبق گزارش های رسمی، نام ایران به عنوان دومین مصرف‌کننده آنتی بیوتیک  در جهان ثبت شده است.

افزایش ۳۰۰ درصدی مصرف در یک سال

بالا بودن مصرف آنتی بیوتیک در کشور، خبر تازه‌ای نیست؛ اما گزارش بیمه سلامت از آمارهای سامانه نسخه الکترونیک در سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد میزان تجویز آنتی بیوتیک‌ها ۳۰۰ درصد افزایش یافته است. به گزارش فانا، در فهرست پرطمطراق آنتی بیوتیک‌های مصرفی کشور، سه داروی سفیکسیم، آزیترومایسین و آموکسی‌سیلین بیشترین مصرف را در سال گذشته داشته است.

نتایج بهت آور مطالعات علمی

این خبر بهانه‌ای شد تا دوباره این زخم کهنه سر باز کند و ما هم با بررسی مطالعات علمی انجام شده در کشور، جزئیات آن را مرور کنیم. گزارش «خلاصه سیاستی وضعیت مصرف دارو در ایران» که به پیشنهاد معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت تهیه و سال گذشته منتشر شده، ما را با واقعیت های تلخ این ماجرا روبه‌رو می کند.

سهم ۴۰ تا ۶۰ درصدی در نسخه ها

طبق ارزیابی فراوانی تجویز آنتی بیوتیک در ۱۴۰۰، این داروها برای ۴۲٫۲ درصد بیماران سرپایی و ۶۸٫۲ درصد بیماران بستری، تجویز شده است (فراوان‌ترین اقلام تجویزی در بیماران سرپایی: پنی‌سیلین‌ها، سفالوسپورین‌ها و ماکرولیدها و در بیماران بستری: سفالوسپورین‌ها و کارباپنم‌ها بوده است).طبق ارزیابی ۹۲ میلیون نسخه دارویی در سال ۹۸ مشخص شده است که میانگین تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها در نسخه ها، بین ۴۰ تا ۶۰ درصد بوده است.

تداوم روند افزایش طی ۱۷ سال

ارزیابی روند مصرف ۱۷ ساله آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت نشان می دهد که روند مصرف آنتی‌بیوتیک‌های دسته Watch در کشور ما افزایشی است.

(دسته Watch شامل: آزیترومایسین، سفیکسیم،سفتریاکسون،سفوتاکسیم، سفتازیدیم،سفروکسیم،ونکومایسین، سیپروفلـوکســاسین، کـالــریتومایسین، مروپنم، پیپراسیلیم).

۴۳ درصد خوددرمانی ها

بر اساس مطالعه «بررسی فراوانی خوددرمانی با انواع داروها در ایران، سال ۹۶»، ۴۳٫۴ درصد از افرادی که خوددرمانی می کنند، مصرف آنتی‌بیوتیک دارند. این آمار همان نتیجه حاصل در مطالعات را تایید می کند که بخش قابل توجهی از مصرف بالای آنتی بیوتیک در کشور به دلیل درخواست خود بیماران است و بخشی نیز به دلیل تجویز بیش از حد پزشکان.

تحمیل بار مالی به کشور

شاید پایین بودن قیمت آنتی بیوتیک ها و تحت پوشش بودن آن ها یکی از دلایلی باشد که مخارج دارویی خانواده ها را چندان بالا نمی برد و به همین دلیل فرهنگ مصرف این دارو را اصلاح نمی‌کند؛ اما در نگاه کلان، هزینه تامین این داروها به کشور تحمیل می شود و خزانه ملی را خالی می کند. فقط یک نمونه‌اش این که، به گزارش فانا و طبق آمارنامه بیمه سلامت، «سفیکسیم» به تنهایی در بیمه سلامت، ۹ میلیارد تومان هزینه به کشور تحمیل کرده است.

باکتری هایی که مقاوم می شوند

اما حتی اگر به تبعات اقتصادی این فرهنگ غلط هم بی تفاوت باشیم، شنیدن این موضوع نمی تواند نگرانمان نکند: «سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که به دلیل بالا بودن مصرف آنتی بیوتیک در ایران حداقل ۵ باکتری مقاوم به دارو در کشور ما وجود دارد که نسبت به کشورهای عضو سازمان OCDE (سازمان همکاری و توسعه اقتصادی) خیلی بالاتر است».

ماموریت ویژه وزارت بهداشت به مراکز تحقیقاتی

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، در گفت‌وگو با خراسان، از ماموریت ویژه وزارت بهداشت به مراکز تحقیقاتی برای بررسی الگوی تجویز و مصرف آنتی‌بیوتیک در کشور خبر می دهد و می گوید: پیش‌بینی می کنیم طی دو تا سه ماه آینده، نتایج این تحقیقات تکمیل و به نهادهای متولی حوزه سلامت ارائه شود.  دکتر یونس پناهی تصریح می کند: نظام سلامت در کشور ما با ۱۰ مشکل و چالش مواجه است که سه مورد آن مربوط به حوزه دارویی است و یکی از آن ها هم تجویز و مصرف غیرمنطقی دارو از جمله آنتی بیوتیک‌هاست. معاون وزیر بهداشت به یک نکته مهم نیز اشاره می کند: بالا رفتن میزان مصرف آنتی بیوتیک‌ها در دوره کرونا، یک رویه جهانی بود؛ اما نکته مهم‌تر این است که احتمال داده می شود همه‏گیری کرونا، الگوی شیوع بیماری های عفونی، ویروسی و باکتریایی را هم تغییر داده باشد و این موضوع اگر به اثبات برسد، الگوی تجویز و مصرف آنتی بیوتیک‌ها را هم تغییر خواهد داد که صحت آن در مطالعات فعلی به عنوان مطالعات پساکرونا در حال بررسی است.