به گزارش کرج رسا به نقل از اندیشه قم، در این مقاله به شرح فراز هفتم و هشتم دعای صحیفه سجادیه می پردازد و آن را شرح می دهد.

فراز هفتم

و الحمدلله علی ما عرفنا من نفسه و الهمنا من شکره و فتح لنا من ابواب العلم بربوبیته و دلنا علیه من الاخلاص له فی توحیده و جنبنا من الالحاد و الشک فی امره، حمدا نعمر به فیمن حمده من خلفه و نسبق به من سبق الی رضاه و عفوه. حمد خدایی را که خود را به ما شناسانده و شکر نعم خود را در فطرت ما قرار داده و از ابواب آگاهی، نسبت به ربانیت خود درب هایی را به روی ما گشوده و به سوی اخلاص در توحید خود، ما را دلالت فرموده است و از الحاد در اعتقاد، و شک در توحید ذات و صفات بر حذر داشته است ؛ آن چنان سپاسی که ما را در زمره شاکران قرار دهد و به وسیله آن از کسانی که سبقت به عفو و رضای حق گرفته اند، پیشی بگیریم.

شرح

امام در ضمن فراز قبل فرمود: یکی از منت های خدای متعال بر بشر آن است که با لطف خود معرفت شکر را به بندگان خود آموخت تا از مرز حیوان بودن خارج شوند.
در این فراز نیز، حضرت حمد را از آن جهت لازم دانسته است که خدای متعال، فطرت بندگان خود را با شناخت خود عجین ساخته است، به گونه ای که به طور خودباور با حضرت حق مرتبط هستند و لذا هیچ ممکن نیست کسی خدا را باور نداشته باشد. این خصیصه – با توجه به آن که علت بدون معلول و معلول بدون علت قابل قبول نیست – نشان از همین فطرت خداباوری دارد؛ بدین معنی که انسان هیچ پدیده ای را بدون پدید آورنده باور ندارد و نمی تواند بپذیرد که موجودی خود به خود تحقق یابد، بلکه همیشه در برخورد با هر شی از اشیا، ذهن او متوجه به سوی علت آن می شود و می داند که در رتبه متقدم وجود او، علت او موجود بوده است. پس خداوند متعال در نظام فطرت انسان این باب را گشوده که هیچ پدیده ای – از جمله خود انسان – بی مؤ ثر نیست.

این فطرت، خود دلیل آشکار و روشنی است بر انسان که خداوند او را با همین فطرت در قیامت مؤ اخذه کرده و محاکمه می نماید.

و نیز ما را به اخلاص در توحید هدایت فرمود. این دلالت، گرچه به وسیله ی سفرای الهی و پیامبران عظیم الشان و امامان معصوم علیهم السلام شکل گرفته، ولی تا وقتی که زمینه فطری برای هدایت آماده نباشد، هدایت انبیا در لوح قلب و صحیفه نفس انسان تاثیری نخواهد گذاشت. به همین دلیل است که قرآن کریم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را مذکر نامیده است، زیرا او انسان را به باطن خودش هدایت می کند؛ گرچه باطن خود انسان نیز از بطون بسیاری پیوسته و از پیچیدگی خاصی برخوردار است که کشف هر یک زمینه ساز دریافت بطن دیگری خواهد بود.

در واقع می توان گفت که کشف باطن جهان و غیب عالم برای عارف، کشف مراتب باطن خود اوست و این رشته خود دامنه بسیار مفصلی دارد. نیز باید دانست که حجاب ها و پرده های بسیاری بر حقیقت انسانی آویخته که کنار زدن آن ها فتح الفتوح راهبری به سوی معرفه النفس است که از عمیق ترین مسایل الهی و دقیق ترین و پیشرفته ترین مراتب علم النفس می باشد. نکته دقیق و قابل توجه در این جا این است که معرفت نفس ملازم با معرفت حضرت حق می باشد و همین ملازمه، خود دلیل بر مطلب عمیقی است که سابقا بیان شد و آن این که کشف باطن عالم، همان کشف باطن انسان است ؛ و بیش از ده حدیث بر این مطلب دلالت دارد، از جمله پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: من عرف نفسه فقد عرف ربه.

فراز هشتم

حمدا یضی لنا به ظلمات البرزخ و یسهل علینا به سبیل المبعث و یشرف به منازلنا عند مواقف الاشهاد یوم تجزی کل نفس بما کسبت و هم لا یظلمون، یوم لا یغنی مولی عن مولی شیئا و لا هم ینصرون. و خدای تعالی را چنان حمدی می کنیم که بدان وسیله تاریکی عالم برزخ را بر ما روشن سازد و راه ورود به قیامت را آسان نماید و منازل وقوف در محضر حضرت حق را، در روزی که جز عمل انسان جزای دیگری در آن جا نیست، به کرامت محل و شرافت موقف تیدیل فرماید؛ روزی که هیچ دوستی نتواند به دوست خود یاری رساند و از ناحیه غیر خدا به احدی کمکی میسور نیست.

شرح

امام علیه السلام در چندین فراز از این دعا خدای متعال را حمد فرموده و برای هر حمدی، اثری را مترتب فرموده است که از آن جمله، نورانیت عالم برزخ می باشد. ما باید زمینه پذیرش این واقعیت را پیدا کنیم که به زودی زندگی طبیعی این عالم تبدیل به عالمی می شود که طور دیگری است و از سنخ عالم ملکوت است. آنچه آن عالم را ساخته و پرداخته، مجموعه رفتارها، کردارها و اخلاق ما است. در قرآن کریم و روایات از آن عالم، به برزخ – که به معنی حد وسط و میانگین است – تعبیر شده، زیرا آن عالم از آن نظر که دارای بعد و مقدار است شبیه به عالم ماده بوده، و از آن جهت که فاقد ماده و جرمیت است به عالم مجردات ملحق می شود و بدین جهت، آن را برزخ بین مجرد و ماده نامیده اند. آن عالم برای گنهکاران و غفلت زدگان، ظلمانی و تاریک و وحشت آور است، ولی برای انسان های الهی و خدایی، روشن و پر لذت می باشد. و لذا خداوند متعال در قرآن کریم فرموده اند: حتی اذا جا احدهم الموت، قال رب ارجعون لعلی اعمل صالحا فیما ترکت کلا انها کلمه هو قائلها و من ورائهم برزخ الهی یوم یبعثون. جالب آن است که امام علیه السلام صریحا بدین نکته که شکرگزاری نعم الهی و دوری از کفران رحمت های الهی یکی از آن هاست. حضرت اشاره به نکته دیگری هم فرموده و آن این که روشنایی عالم برزخ، راه قیامت کبری را آسان و منزلت انسانی را در منازل آخرت به کرامت و شرافت متصف می گرداند.

امام علیه السلام، آن گاه به نکته دیگری اشاره می کنند و آن این که حساب و کتاب و جزای قیامت، به گونه ای است که هرگز ظلم بردار نیست و میزان در آن عالم بسیار دقیق است ؛ در قرآن کریم آمده است: و لا یظلمون فتیلا؛ پس کمترین مقدار ظلم در آن عالم نیست، زیرا سازنده آخرت ما تنها اعمال و رفتار خود ماست. در حقیقت، ما به خود کرده ها می رسیم ؛ درست همانند روز امتحان که دانشجو جزای کار و کوشش یا ولنگاری و تنبلی خود نسبت به وظایفش را می یابد، تا هیچ کس را جز خود سرزنش و توبیخ و یا تعریف و تحسین نکند. لذا هر مقدار نسبت به وظایف خود بی اعتنا باشد، آن روز برای او دردناک تر است و می داند که این عقب ماندگی، مربوط به کار شخصی خود اوست و ربطی به سؤ ال کننده ندارد. هم چنین موفقیت وی نیز چکیده مجموعه فعالیت ها و تلاش هایش می باشد.

پس روز قیامت صحنه بروز و ظهور مجموعه اعمال و رفتاری است که انسان در تمام عمر به جای آورده است و از این روی، ظلم در آن روز به هیچ وجه معنی ندارد؛ چنان که در آیه کریمه فمن یعمل مثقال ذره خیرا یره و من یعمل مثقال ذره شرا یره آمده است. پس در آخرت، خود عمل جزاست و در این آیه قرینه ای موجود نیست که دلالت بر رؤ یت جزای عمل داشته باشد، بلکه تصریح به خود عمل است که تبلور یافته ؛ چه در عذاب و چه در ثواب !