✍️دکتر مصطفی پیرعلی حقوقدان و استاد دانشگاه

یکی از مسائلی که در جامعه کنونی ما باعث ایجاد اختلاف و حتی درگیری در خانواده ها شده است و بسیاری از پرونده های دادگستری اختصاص به آن دارد موضوع ارث است که بدلیل نداشتن «وصیت نامه» اتفاق می افتد. در حالی که موضوع وصیت هم در قرآن و در آیه ۱۸۰ سوره بقره و آیه۱۰۶سوره مائده و هم در قانون مدنی از ماده ۸۲۵ الی ماده ۸۶۰ مورد اشاره قرار گرفته است. اما متاسفانه کمتر به این موضوع مهم توجه می شود.

اقسام وصیت

بر اساس ماده ٨٢۵ قانون مدنی، وصیت‌ نامه در دو قالب عهدی و تملیکی تنظیم می‌شود، در وصیت‌نامه عهدی، شخص یک یا چند نفر را مامور انجام امور یا تصرفات دیگری می‌کند و شخص مامور که به تصریح قانون، وصی نامیده می‌شود، موظف به انجام اموری است که از طرف موصی تعیین می‌شود.

در وصیت‌نامه تملیکی، شخصی عین یا منفعتی از مال خود را برای بعد از مرگش به دیگری به طور مجانی تملیک کرده و شخصا و راسا سبب تملیک مال را ایجاد و انشا می‌کند اما تاثیر و تملیک با زمان فوت موصی و قبول موصی‌له (کسی که وصیت تملیکی به نفع او می‌شود) محقق می‌شود؛ در این صورت نیاز به اقدام دیگری از جانب وصی برای تحقق اراده موصی نیست.

انواع وصیت نامه

۱_دست نویس

که به آن خودنوشت نیز گفته می شود سندی عادی است که توسط شخص وصیت کننده نوشته می شود. برای اعتبار وصیت نامه خودنوشت سه شرط لازم است :

• وصیت نامه به خط خود موصی نوشته شده باشد؛

• وصیت نامه دارای تاریخ به روز و ماه و سال به خط خود موصی باشد؛

• وصیت نامه به امضای موصی برسد.

بنابراین ، افرادی که قادر به نوشتن وصیت نامه به خط خود نیستند، مانند افراد بی سواد یا نابینایان، نمی توانند وصیت نامه خودنوشت تنظیم کنند.

۲_وصیت نامه سری

می تواند به خط خود موصی یا به خط فرد دیگری نوشته شود ، اما باید حتما به امضای موصی برسد . پس افراد بی سواد نمی توانند وصیت نامه سری تنظیم کنند.

همچنین، اشخاصی که نمی توانند صحبت کنند برای تنظیم وصیت نامه سری باید آن را به خط خود نوشته و امضا کنند و در حضور مسئول دفتر اسناد رسمی در وصیت نامه بنویسد که وصیت نامه متعلق به اوست و مسئول دفتر نیز باید صحت آن را تایید کند.به این دلیل به این نوع وصیت نامه سری گفته می شود که در اداره ثبت محل اقامت موصی یا محل های دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری تعیین شده است به امانت گذاشته می شود ؛ لکن عدم اطلاع و آگاهی کافی از نحوه و شرایط تنظیم این نوع وصیت نامه سبب شده تا این شیوه کمتر مورد استقبال مردم واقع شود.

۳_وصیت نامه رسمی

وصیت نامه رسمی ( محضری ) در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می شود و اعتبار آن قابل خدشه نیست .علاوه بر اینکه افراد بی سواد هم می‌توانند بدین روش اقدام نمایند.

محرومیت از ارث به موجب وصیت ممکن است؟

همه‌ٔ ما ممکن است مواردی را دیده باشیم که فردی به یکی از نزدیکان خود گفته باشد «از ارث محرومت می‌کنم». در عالم حقوق امکان انجام چنین کاری وجود ندارد. هیچ کس نمی‌تواند به موجب وصیت یک یا چند نفر از ورثه‌ٔ خود را از ارث محروم کند. براساس ماده ۸۳۷ قانون مدنی چنین وصیتی صحیح نیست.

وصیت نسبت به چه مقدار از اموال صحیح است؟

حقوق ورثه از نظر قانون و اسلام از اهمیت زیادی برخوردار است و به همین دلیل سعی شده راه‌های سلب این حق تا حد ممکن بسته شود. یکی از راه‌هایی که ممکن است ورثه را از حقشان محروم کند، وصیت به تمام اموال است. به همین دلیل در ماده ۸۴۳ قانون مدنی ذکر شده «وصیت به زیاده بر ثلثِ ترکه نافذ نیست، مگر به اجازه‌ٔ وراث و اگر بعض از ورثه اجازه کند، فقط نسبت به سهم او نافذ است». منظور از ثلثِ ترکه در این ماده، منظور یک سومِ اموالی است که در زمانِ فوت وصیت کننده به او تعلق دارد.

ارث در چه صورتی به دولت می‌رسد؟

اگر فرد متوفی جز همسر خود هیچ خویشاوند دیگری نداشته باشد و در این صورت اگر تنها وارث مرد همسر خود باشد، ارثیه زن فقط یک چهارم اموال شوهر می‌شود و مابقی اموال شوهر که هیچ وارثی ندارد به نفع دولت ضبط می‌شود.

اگر تعداد همسران یک مرد بیش ازاین یکی باشد، همان میزان ارث که برای زن مشخص شده به طور مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌شود یعنی به هر دو زن باهم یک چهارم ارث می‌رسد.

طلب از متوفی چگونه داده می‌شود؟

سهم الارث هر شخص جزء اموال او به حساب می‌آید و طلبکار می‌تواند آن را در ازای بدهی خود توقیف کند، اما اگر فرد ارث خود را به نام فرد دیگری زده باشد، نمی‌توان این کار را انجام داد. برای توقیف سهم الارث باید حتما انحصار وراثت را در اختیار داشت.

گواهی انحصار وراثت از شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی گرفته می‌شود.

زمانی که بخواهید وصیت نامه بنویسید؛

متوجه خواهید شد تنها کسی که از داراییتان سهمی ندارد، خودتان خواهید بود!

پس تا می توانید آزار نرسانید و حقی را ضایع نکنید و شاد باشید!