بچه‌ زنجان که باشی در هر کجای جهان در محرم دلت کربلایی و حسینی است. عصر چهارشنبه ۱۷ مرداد به دعوت امیرحسین‌فرامرزی از جوانان پرشور طالقانی‌الاصل در معیت مهدی‌حسنی (عضو هیات رئیسه عکاسان استان البرز) راهی تهیه گزارش از تعزیه در روستای قلعه سلیمان‌خانی در بخش کوهسار می‌شویم. کوهسار مشتمل بر: برغان، تالیان، کردان، چندار و… از شهرستان ساوجبلاغ با ویلاباغ‌های خیره‌کننده و طبیعت روح‌نوازش از جاذبه‌های پیدا و پنهان توریستی تهران کرج می‌باشند.
با مشایعت امیرحسین وارد حسینیه با ساختار سوله‌ای با قدمت مثبت سی سال می‌شویم.حسینیه مملو از جمعیت بوده و اولین چیزی که چشم‌ها را می‌نوازد حضور پر رنگ جوانان در مراسم تعزیه حضرت قاسم است.مهدی حسنی مشغول ثبت لحظات ناب بوده و من نیز در تکاپو برای مصاحبه با پیشکسوتان و دانایان قوم در پرتو افشانی بر پیشینه تعزیه در این ولایت ترک‌تبار توریستی هستم.

“رضا جمع دار” پیرمرد ۷۵ ساله‌ایست که نسل‌اندر نسل ساکن روستای قلعه هستند.

با زبان شیرین ترکی ساوجبلاغی مصاحبه‌ای کوتاه در خصوص تاریخچه تعزیه و پیشینه روستا با وی انجام می‌دهم.می‌گوید از طفولیت شاهد برگزاری مراسم تعزیه به زبان‌های ترکی و فارسی در منطقه است. اجرای تعزیه‌های حضرت علی‌اکبر،حضرت ابولفضل، مسلم، حرریاحی،حضرت قاسم،حضرت فاطمه و…در منطقه قدمت قرنی داشته و با وجود طولانی بودن زمان اجرا مورد توجه مردم و به ویژه جوانان اطراف و اکناف قرار می‌گیرد.

گفتنی است که طالقان و برغان دوشادوش ارمغان‌خانه و رجعین زنجان داعیه‌دار پایتختی تعزیه در ایران هستند و البته استاد کرمی پیشکسوت تعزیه البرز مدعی ثبت ملی و جهانی تعزیه برغان در سال ۱۳۹۰ با حضور ۳۰۰۰ تعزیه خوان از سراسر کشور هستند آنچه در ادامه می‌خوانیم مصاحبه با کارشناسان تعزیه البرزی در چرایی و چگونگی آئین تعزیه می‌باشد.

تعزیه و نسل جوان

نیک‌فلاح از تعزیه‌خوانان البرزی معتقد است که حلقه مفقوده‌ای بین تعزیه‌خوانان سنتی و نسل جوان وجود دارد فارغ از استحاله تدریجی اعتقادات جوانان یکی از دلایل این گسستِ ارتباطی، معرفی یک سویه جنبه‌های گریه و زاری تعزیه به نسل جدیدِ شادجوست. در حالیکه ما در تعزیه بلقیس و سلیمان شاهد شادی و حتی رقص هستیم همچنین در پیشینه تعزیه به  شاهنامه‌خوانی و داستانهای اساطیری رستم و سهراب،ضحاک مار به‌دوش و….برخورد می‌کنیم که در نوع خود بسیار خلاق و متفاوت می‌باشند.

سازنده تعزیه انسان باسواد و هوشمندی بوده و حتی مطالب فکاهی نیز در لابه‌لای نسخ خطی دیده می‌شود.

جنبه هنری تعزیه

نیک‌فلاح با اشاره به پیشینه گرانسنگ تعزیه می‌افزاید:متاسفانه امروز دست‌اندرکاران امور فرهنگی،ارزش هنری به تعزیه قائل نیستند و تعزیه‌کاران را حتی در صندوق بیمه هنرمندان با اکراه و شرط و شروط شرکت در جشنواره سوگواره و… می‌پذیرند.این دیدگاه آسیب‌زا به تعزیه باید اصلاح شود.

برخی از نسخ تعزیه همانند آتش انداختن ابراهیم خلیل توسط نمرود امروزه به خاطر اماده نبودن بستر و امکانات لازم قابل اجرا نیست.

تعزیه قدمت سیصد ساله داشته و در این مدت چیز جدیدی به نسخ خطی ما افزوده نشده است.

در تعزیه ۷ دستگاه موسیقی،۵ آواز و ۷۲ گوشه ریتمیک وجود دارد. چهارگاه،بیات ترک،ماهور،شور و…از دستگاه‌های مورد استفاده در هنر تعزیه هستند.

دکان داران تعزیه

استاد فضلی‌خوانی از تعزیه‌خوانان فعال کرجی (با اصالت تفرشی) نیز ضمن بیان تاریخچه‌ای از شبیه‌خوانی،مقتل‌خوانی و تعزیه می‌افزاید:کاراکتر اصلی تعزیه امام حسین(ع)و وقایع حماسه کربلاست.

وی با اشاره به پیشینه خانوادگی تعزیه می‌گوید:تعزیه از پدرانم به من ارث رسیده است و من نیز این هنر سنتی و آئینی را به پسرم منتقل کرده‌ام اقای “ایلیا فضلی‌خوانی” در حال حاضر از بهترین بچه‌خوانان تعزیه در استان و کشورند.

فضل‌خوانی با اشاره به اینکه امام حسین (ع)در عصر حاضر نیازی به گریه ما ندارد می‌افزاید: اگر تعزیه درست اجرا شود برای نسل جدید گیرا و جذاب خواهد شد. متاسفانه امروز هنر تعزیه به منبع درآمد و دکانی برای فرصت‌طلبان مبدل شده و کم کم اصالت و فلسفه وجودی خود را از دست می‌دهد به شدت دغدغه انتقال هنر شبیه‌خوانی و تعزیه را به نسل جدید داشته و در این راه آماده همکاری و همراهی هستم.

بایسته های تعزیه خوانان

بطور خلاصه یک تعزیه خوان باید حداقل شرایط زیر را برای شروع کار داشته باشد. سواد کافی برای خواندن نسخه، دانستن ادبیات برای دریافت وزن و لحن و حس شعر، سوارکاری خوب، شمشیر بازی (مخصوص تعزیه)، دانستن موسیقی مخصوص تعزیه (طبل شیپور فلوت) صدا سازی تیپ و ظاهر، داشتن علم نمایشی (میزانسن) داشته باشد تا بتواند به صورت حرفه ایی اجرا کند.