تقریبا هیچ محفل علمی، حتی سازمان جهانی بهداشت نمی‌دانند که دقیقا چه اتفاقی در جزیره رخ داده و چه بر سر ویروس کرونا آمده اما تقریبا همه یقین دارند جهشی در این ویروس روی داده که آن را از ویروسی که در ماه‌های اخیر بود و می‌شناختیم، خطرناک‌تر کرده است.

وزیر بهداشت انگلیس گفته است شیوع گونه جهش‌ یافته کرونا از کنترل دولت خارج شده و چاره‌ای به‌جز تشدید محدودیت‌ها نیست، سازمان جهانی بهداشت نیز قول داده تا اطلاعات بیشتری در مورد ویژگی‌های ویروس جهش‌ یافته به‌دست بیاورد و مردم جهان را مطلع کند اما بسیاری از کشورها تصمیم گرفته‌اند قبل از این‌که موضوع به فاجعه‌ای جهانی تبدیل شود از شیوه قطع ارتباط با انگلیس استفاده کنند.

کشورهای بلژیک و اتریش برای ممنوعیت سفرهای هوایی و زمینی به انگلیس برنامه‌ریزی کرده‌اند و دولت‌های هلند و ایرلند نیز پروازها از مبدا این کشور را تا اطلاع ثانوی متوقف کرده‌اند.

شرکت هواپیمایی کی‌ال‌ام نیز همه هواپیماهای خود را بدون مسافر از انگلیس خارج کرده و شرکت ریلی یورو استار نیز سفرهای میان لندن، بروکسل و آمستردام را معلق کرده است حتی عربستان سعودی، حج عمره زائران خارجی را تعلیق و همه پروازهای بین‌المللی را لغو کرد تا به این ترتیب، انگلیس بعد از چین، ایتالیا و اسپانیا،‌ حتی کشور خودمان که در برهه‌های مختلف این انزوای کرونایی را تجربه کردند، این‌بار در قرنطینه‌ای دولایه قرار بگیرد؛ اول قرنطینه‌ای که جهان برایش تدارک دیده و دوم قرنطینه داخلی که باعث می‌شود میلیون‌ها نفر در انگلیس، ولز و اسکاتلند در آستانه سال نو مسیحی در خانه بمانند.

از تهران تا لندن در مسیر هوایی، ۴۴۳۶کیلومتر معادل ۸٫۵ساعت راه است، ولی اتفاقاتی که با سرعت در انگلیس در جریان است این فاصله‌ها را بی‌معنی کرده، چنانچه حالا خیلی‌ها در ایران، جایی که هنوز با مرگ‌های روزانه سه رقمی دست و پنجه نرم می‌شود و دیروز باز هم ۶۰۰۰ نفر کرونا مثبت شدند، نگرانند که نکند ویروس جهش‌یافته انگلیسی به طریقی وارد کشور شود و ماجراهای کرونا در ایران را از آنی که هست پیچیده‌تر کند البته بگوییم که شهرام آدم‌نژاد، معاون حمل و نقل وزیر راه و شهرسازی کشورمان دیروز قاطعانه اعلام کرد به هیچ عنوان پرواز رفت و برگشت میان ایران و انگلیس (تهران‌-‌لندن‌-‌منچستر) انجام نمی‌شود و به دستور ستاد ملی مقابله با کرونا این وضع تا دو هفته ادامه دارد و ما نیز به جرگه کشورهای مراقب پیوسته‌ایم.

کاری نداریم که عده‌ای در کشورمان با نقاب پزشک در فضای مجازی تبلیغ می‌کنند که این نگرانی‌ها همه بیهوده و نوعی سیاسی‌کاری است تا تنور وحشت را گرم کنند یا تلاشی است از سوی واکسن‌سازها که اگر مردم واکسن زدند و دوباره به کرونا مبتلا شدند از زیر بار مسؤولیت فرار کنند، ولی کسانی که واقعا صاحب‌نظرند و اهل تحقیق و پژوهش همگی معتقدند باید این جهش انگلیسی را خوب رصد کرد و باید مراقب اوضاع بود تا نکند از جایی که فکرش را نمی‌کردیم ضربه بخوریم.

ویروس جدید چه می‌کند؟

انگلیسی‌ها نام ویروس کرونای جهش‌ یافته جدید را VUI-202012/01 گذاشته‌اند که به گفته سوزان هاپکینز یکی از متخصصان مرکز بهداشت عمومی بریتانیا اولین‌بار در شهریور – مهر امسال در بدن یک بیمار مشاهده شد، ولی توالی کامل ژنوم آن (ساختار ژنتیک ویروس) در آبان – آذر شناسایی شد.

گویا اوایل این ویروس ویژگی خاصی از خود بروز نمی‌داده، بنابراین محققان آن را در زمره جهش‌های متعددی که یک ویروس می‌تواند داشته باشد، حساب کردند، اما از اواخر آذر یعنی همین روزهای اخیر از خود پرسیدند که چرا با وجود افزایش محدودیت‌های عمومی، سرایت ویروس در برخی مناطق کاهش نیافته است.

وقتی این جرقه در ذهن محققان زده شده آنها دست به کار انجام تحقیقات بالینی، رفتاری و تعیین توالی ژنوم ویروس کرونا شدند که مشخص شد خوشه‌ای از نوع جدید ویروس کرونا در حال گسترش است.
این خلاصه چیزی است که در انگلیس اتفاق افتاده و حالا گفته می‌شود این‌گونه جدید شناسایی شده نسبت به ویروس قبلی کرونا تا ۷۰ درصد بیشتر قابلیت انتقال دارد.

البته طبق گزارشی که گاردین به نقل از متخصصان این کشور منتشر کرده آنها بر این باورند که به نظر نمی‌رسد جهش جدید، خطر بیماری شدید یا نرخ مرگ و میر را افزایش دهد. حتی موگ سیویک، عضو گروه مشاوره‌ای تهدیدهای ویروس‌های تنفسی جدید و نوپدید این جهش ژنتیک را عادی قلمداد کرده و گفته است تاکنون بیش از ۴۰۰۰جهش در ویروس کرونا اتفاق افتاده که تعداد انگشت شماری از آنها مهم بوده‌اند.

با این حال اما استوارت نیل، استاد ویروس‌شناسی در کالج کینگ لندن به گاردین گفته است گونه جدید ویروس،‌ واگیردارتر است و می‌تواند با کارایی بیشتری گسترش پیدا کند، اما چرا هنوز در موردش ایده‌ای نداریم؟

در واقع مثل اوایل ظهور ویروس کرونا در جهان که یک‌سال از آن می‌گذرد، در مورد رویداد جدید در انگلیس هم هنوز اتفاق‌نظر وجود ندارد؛ ولی آنچه دانشمندان را نگران کرده تغییر در پروتئین سنبله ویروس جهش یافته است که اجازه می‌دهد ویروس با شدت بیشتری به سلول‌های ریه، گلو و حفره بینی نفوذ کنند.

آیا باید نگران باشیم؟

جایگاه پانزدهم ایران در جدول جهانی ابتلا به کرونا، با بیش از یک میلیون و ۱۵۰هزار مبتلا و بیش از ۵۳هزار قربانی این اجازه را به ما می‌دهد که لااقل درباره آنچه در قاره سبز رخ می‌دهد حساس باشیم، ولی این که آیا مجازیم درباره آن نگران باشیم و به وحشت بیفتیم نکته‌ای است که متخصصان به آن پاسخ می‌دهند.

ابتدا بگوییم جهش که در زبان علمی به آن موتاسیون می‌گویند یک تغییر ژنتیک است که اگر به تعداد زیاد در یک ویروس روی دهد صفات زیستی آن را تغییر می‌دهد. به عبارت دیگر جهش‌ها تغییراتی در توالی دی‌ان‌ای هستند و می‌توانند در هر بخشی از دی‌ان‌ای رخ دهند.

این ساده‌ترین توضیحی است که می‌توان درباره جهش ژنتیک ویروس کرونا ارائه کرد؛‌ جهشی که حسین کیوانی، ویروس‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌گوید ویروس کرونا بر اثر تکثیرهای مکرر دچار تغییر جزئی یا جهش در ژن‌های خود شده که البته از نظر بالینی مشکلی جدید برای انسان ایجاد نمی‌کند.

او به ایرنا گفته است برخی جهش ها ویروس را به سمت ملایم‌تر شدن سوق می‌دهد و بیماری‌زایی آن را کمتر می‌کند چون در ذات ویروس تغییر اساسی ایجاد نمی‌کند.

علیرضا ناجی، رئیس آزمایشگاه ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری اما در گفت‌وگو با شبکه خبر بدون آن‌که به گونه جهش‌یافته ویروس کرونا در انگلیس اشاره کند، گفته است ویروس‌ها همواره دچار تغییراتی می‌شوند به طوری که اکنون،‌ هم میزان سرایت ویروس افزایش یافته و هم ویروس دچار جهش شده، در نتیجه بهتر و سریع‌تر منتقل می‌شود؛ اما اگر بخواهیم بگوییم ویروس مرگ‌آورتر شده، هنوز شواهدی وجود ندارد.

جهش می‌تواند هر جای دنیا روی دهد
احسان مصطفوی، رئیس مرکز بیماری‌های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور

جهشی که گفته می‌شود در مورد ویروس کرونای در گردش در انگلستان اتفاق افتاده بر اساس نمونه‌ای است که حدود سه ماه قبل گرفته‌شده و اکنون بعد از انجام مطالعات تکمیلی،‌ نتایج آن اعلام‌شده است.

مطالعات نشان داده سرایت‌پذیری ویروس احتمالا تا ۷۰ درصد بیشتر شده به این معنی که با این جهش، یک فرد آلوده می‌تواند نسبت به قبل تعداد افراد بیشتری را درگیر و بیماری را به آنها منتقل کند.

البته موضوع جهش ویروس کرونا فقط مختص انگلستان نیست، چراکه موارد مشابهی در دانمارک، ایتالیا، بلژیک و استرالیا نیز گزارش‌شده که نشان می‌دهد اگر بپذیریم جهشی در ویروس اتفاق افتاده، یعنی فرصت مناسبی داشته تا به نقاط مختلف جهان برود.

اما خبر امیدوارکننده این است که تابه‌حال شواهدی دال براین که این جهش باعث افزایش بیماری‌زایی ویروس و ایجاد فرم کشنده و شدیدتر بیماری شده باشد وجود ندارد، گرچه هنوز نیاز به مطالعات تکمیلی است.

همچنین ویروس شناسان مطرح کرده‌اند جهش روی‌داده در ویروس احتمالا نمی‌تواند بر اثربخشی واکسن کرونا تأثیر چندانی داشته باشد، بنابراین واکسن‌های تولیدشده علیه ویروس جدید هم می‌تواند کارایی داشته باشد.

بااین‌حال باید همچنان صبور باشیم و منتظر بمانیم تا اخبار تیم‌های تحقیقاتی ازجمله تیم‌های سازمان جهانی بهداشت را که به انگلستان رفته‌اند، بشنویم.

مراقب جابه‌جایی‌های جمعیتی باشیم
حمید سوری، اپیدمیولوژیست

این نخستین بار نیست که ویروس کووید ۱۹ دچار جهش می‌شود، چراکه این ویروس دائم در حال جهش است که خوشبختانه جهش‌ها تاکنون برشدت بیماری‌زایی ویروس تأثیر چندانی نداشته است. درباره آنچه در انگلیس روی‌داده قطعا باید نگران باشیم، چراکه نگرانی جزو لاینفک همه اپیدمی‌هاست. اما منظور از نگرانی، ترس و وحشت مردم عادی نیست بلکه مقصود هوشیاری مدیریتی است، نه نگرانی اجتماعی.
ما اگر درباره ویروس جهش‌یافته صحبت می‌کنیم درواقع داریم یک پیام جدی به سیاستگذاران یعنی کسانی که مدیریت اپیدمی را در دست دارند، می‌دهیم.

اکنون نکته مهم، مراقبت کامل در خصوص جابه‌جایی‌های جمعیتی است، زیرا اگر فردی از منطقه‌ای که در آن ویروس جهش‌یافته وجود داشته به کشور ما سفر کند آن ویروس را با خود می‌آورد. پس کنترل ترددهای بین‌المللی باید تشدید شود و مسؤولان نیز هوشیار باشند چون اگر غفلتی صورت گیرد این ویروس می‌تواند خیلی زود همه دنیا را بگیرد.

اکنون در اغلب کشورهای جهان وقتی مسافری وارد کشور مقصد می‌شود علاوه بر این‌که باید تست کرونای وی منفی باشد، باید ۱۴ روز نیز در قرنطینه بماند که این قرنطینه در کشور ما چندان سفت‌وسخت گرفته نمی‌شود. بنابراین ورود ویروس جهش‌یافته به کشورمان از این طریق محتمل است.

مشغول مطالعه‌ایم
محمدمهدی فیض‌آبادی – رئیس انجمن میکروب‌شناسی کشور

جهش ژنتیکی جزو ذات ویروس‌ها ازجمله ویروس کووید- ۱۹ است و این جهش‌ها به‌طور مرتب در موجودات اتفاق می‌افتد.

برخی از این جهش‌ها در جهت بیماری‌زاتر شدن ویروس‌ها عمل می‌کنند و به عبارتی وحشی می‌شوند. برخی از آنها اما جهش‌های برگشتی هستند به این معنی که ویروس‌ها بعد از وحشی شدن به فرم اولیه خود برمی‌گردند بنابراین ما در دانشگاه تهران مشغول مطالعه و آنالیز ویروس جهش‌یافته انگلیسی هستیم و می‌خواهیم بدانیم چه تغییراتی در ساختار ویروس روی‌داده و چه تبعاتی را می‌تواند در پی داشته باشد.

درواقع فعلا هرگونه اظهارنظر دراین‌باره را زود می‌دانیم و منتظریم تا بررسی‌ها نشان دهد آیا تغییراتی که در ویروس کرونا در انگلیس ایجادشده در نمونه‌های ما نیز وجود دارد و آیا باید منتظر تکرار وقایع انگلیس در کشور خودمان باشیم یا خیر؟!

۳۳ جهش ایرانی
محمدعلی ملبوبی، عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک

ما در پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک در حال رصد اوضاع در انگلیس هستیم، چون بدون رصد ویروس جهش‌یافته نمی‌توان گفت دقیقا با چه پدیده‌ای روبه‌رو هستیم. اما نکته غیرقابل‌انکار این‌که ویروس کرونا می‌تواند در مقیاس وسیع تکثیر شود همان‌گونه که تابه‌حال ۷۷ میلیون نفر را گرفتار کرده و میلیاردها ویروس در بدن افراد به وجود آورده است.

البته در مورد ویروس‌ها و جهش آنها باید گفت تکثیر همواره همراه جهش است ولی بیشتر جهش‌ها خطرناک نیستند و فقط در موارد معدودی احتمال خطر وجود دارد. تاکنون در جهان ۷۱۸ جهش در ویروس کرونا گزارش‌شده که ۳۳ مورد آن خاص ایران بوده و باکمال مسرت هیچ‌کدام از آنها خطرناک نبوده است.

این دومین بار است که ویروس کرونا در اروپا دچار جهش خطرناک شده و قدرت سرایت ویروس را تا ۷ و ۹ برابر افزایش داده است.

فعلاً این رخداد در انگلیس روی‌داده اما می‌تواند در هر جای دیگر جهان ازجمله کشور ما نیز اتفاق بیفتد بنابراین ما باید جهش‌ها را رصد کنیم تا بدانیم با چه مهاجمی طرف هستیم.

نکته مهم بعدی قضیه پیشگیری است که ستاد ملی مقابله با کرونا پس از رصد دقیق جهشی که اتفاق افتاده، باید موارد پیشگیرانه را طراحی کند و به مردم آموزش دهد.

مریم خباز – جامعه / روزنامه جام جم