بحران بنزین بار دیگر آتش خشم شهروندان لبنانی را شعله‌ور کرده است؛ شهروندانی که طی ۲ سال گذشته با پیامدهای یکی از شدیدترین بحران‌های اقتصادی در تاریخ معاصر جهان دست و پنجه نرم کرده‌اند. دولت لبنان با گذشت چندین هفته از معضل قحطی سوخت در این کشور، سرانجام از روز دوشنبه نرخ جدید حامل‌های انرژی را در سراسر کشور اعلام کرد. بر این اساس، قیمت بنزین و مازوت در لبنان تا ۶۶ درصد گران شده است. البته باید توجه داشت که این افزایش قیمت به‌معنای حذف کامل یارانه سوخت توسط بانک مرکزی نیست و انتظار می‌رود با اتخاذ تصمیم نهایی برای حذف کامل یارانه‌ها، قیمت بنزین تا ۷۵درصد افزایش یابد. هم‌اکنون قیمت هر لیتر بنزین از حدود ۳۸۰۰ لیر به بیش از ۱۵ هزار لیر رسیده؛ این در حالی است که دلار در بازارهای لبنان بالاتر از ۲۰ هزار لیر معامله می‌شود.

اگرچه پیش از این، دولت، پارلمان و برخی احزاب لبنانی به‌طور علنی با تصمیم بانک مرکزی این کشور برای کاهش و لغو یارانه‌های سوخت مخالفت کرده بودند، اما پس از برگزاری نشست‌های فشرده میان سران کشور طی روزهای گذشته، سرانجام این تصمیم به تأیید پارلمان و هیأت دولت لبنان رسید. ریاض سلامه، رئیس بانک مرکزی لبنان روز شنبه با اشاره به مخالفت‌های رسانه‌ای برخی شخصیت‌های سیاسی با لغو یارانه سوخت گفته بود: تمام سران کشور در جلسات شورای امنیت ملی از جزئیات این تصمیم مطلع بودند. ذخایر ارزی ما دیگر برای تامین یارانه سوخت کافی نیست و درصورت تداوم روند کنونی، باید از آخرین ذخایر ملی که به‌منظور تهیه دارو و اداره شرایط اضطراری کشور پیش‌بینی شده، برای خرید بنزین و مازوت هزینه کنیم.

قاچاق و احتکار؛ ۲ کلیدواژه اصلی بحران

علت تصمیم دولت و بانک مرکزی لبنان برای لغو یارانه‌های سوخت، آن هم در شرایطی که این کشور بحران اقتصادی بی‌سابقه‌ای را پشت سر می‌گذارد، چیست؟ به‌عبارت دیگر چرا حاکمان لبنان با وجود تورم کمرشکن فعلی که در برخی کالاها به بیش از ۱۱۰۰ درصد رسیده، می‌خواهند با افزایش قیمت بنزین موج تازه‌ای از تورم و گرانی را در بازارهای این کشور ایجاد کنند؟ برای پاسخ به این سؤال در درجه اول باید بدانیم نظام بانکی و در نتیجه، ذخایر ارزی لبنان از سال ۲۰۱۹ به‌دلیل تحریم‌های خارجی و فساد داخلی در مسیر فروپاشی تدریجی قرار گرفته است. به بیان روشن‌تر، دسترسی دولت و بانک مرکزی لبنان به منابع ارزی نظیر دلار و یورو، روزبه‌روز محدودتر می‌شود؛ آن هم درحالی‌که خبری از منابع جایگزین به‌دلیل تحریم یا فشارهای خارجی نیست.

صندوق بین‌المللی پول که یکی از اصلی‌ترین منابع تامین ارز بانک مرکزی لبنان طی ۳ دهه گذشته بوده (از طریق استقراض)، دیگر بدون اصلاحات اقتصادی در این کشور، مبارزه شفاف با فساد و اجرای سیاست‌های ریاضت اقتصادی هیچ‌گونه کمک مالی در اختیار لبنانی‌ها قرار نمی‌دهد. از سوی دیگر، کشورهایی نظیر عربستان سعودی و امارات که طی سالیان گذشته با سرمایه‌گذاری‌های گسترده خود نقش مهمی در تامین منابع ارزی لبنان داشته‌اند نیز حالا با سوءاستفاده از شرایط بحرانی لبنان، هرگونه اعطای کمک‌های مالی به این کشور را منوط به پذیرش شروط سیاسی، نظیر خروج حزب‌الله از دولت و… کرده‌اند.

دولت و سایر نهادهای حاکمیتی لبنان طی نزدیک به ۳ سال گذشته، با توجه به فشارهای معیشتی و اعتراضات خیابانی بی‌سابقه تلاش کرده‌اند از هرگونه تصمیمی که می‌تواند منجر به تشدید نارضایتی‌های مردمی شود، پرهیز کنند، اما «قاچاق» و «احتکار» گسترده سوخت، راهی به غیر از لغو یارانه‌ها پیش روی آنان باقی نگذاشته است. به گزارش شبکه لبنانی الجدید، با وجود آن که بانک مرکزی لبنان طی ماه‌های گذشته، در سایه بحران ارزی، نزدیک به ۸۰۰ میلیون دلار برای تامین یارانه سوخت هزینه کرده، اما بخش اعظم نقاط این کشور با بحران سوخت، صف‌های طولانی مقابل پمپ‌بنزین‌ها و بحران در تامین سوخت نیروگاه‌های برق روبه‌رو بوده‌اند. ریشه این آشفتگی با وجود هزینه بالا برای یارانه سوخت به کجا برمی‌گردد؟ پاسخ روشن است؛ جریانات مفسد اقتصادی که معمولا به برخی از احزاب سیاسی نزدیک هستند. آنها سوخت تهیه شده با یارانه دولتی را یا به سوریه قاچاق کرده یا به امید افزایش قیمت‌ها و دستیابی به سودهای سرشار، احتکار می‌کنند.

ریاض سلامه در مصاحبه با شبکه ام‌تی‌وی لبنان با اشاره به این مسئله می‌گوید: آخرین منابع ارزی کشور به‌دلیل عقب‌ماندگی نظام یارانه‌ها در لبنان، هدر رفته و در جهت منافع مافیاهای اقتصادی مصرف می‌شود. تحقیقات ارتش و سازمان امنیت ملی لبنان نشان می‌دهد بخش گسترده‌ای از قاچاق و احتکار سوخت تهیه شده با یارانه دولتی، مربوط به مناطق شمالی این کشور است. در این زمینه، تاکنون اسنادی دال بر حمایت برخی نمایندگان پارلمان لبنان (مشخصا ۲ حزب المستقبل و قوات) از شبکه‌های قاچاق و احتکار نیز کشف شده است.

با این حال، تصمیم دولت و بانک مرکزی به‌معنای افزایش فشارهای معیشتی بر مردم است و در نتیجه، نارضایتی و اعتراض‌های آنان را به‌دنبال دارد. روزنامه الاخبار که ازجمله رسانه‌های منتقد بانک مرکزی لبنان به شمار می‌رود در این‌باره می‌نویسد: در اصل ضرورت لغو یارانه‌های دولتی تردیدی نیست. اقتصاد لبنان دیگر نمی‌تواند بار فساد و اهمال منابع عمومی را در سایه بحران‌های داخلی و منطقه‌ای فعلی به دوش بکشد، اما در مقابل، لغو یارانه‌ها بدون ایجاد شبکه‌ تامین اجتماعی موقت و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، جنایتی اقتصادی است. دولت و بانک مرکزی طی سال‌های گذشته با علم به لغو تدریجی یارانه‌ها، موظف بوده‌اند برنامه‌هایی نظیر تقویت بیمه اجتماعی و تامین کارت‌های حمایتی را طراحی و اجرا کنند، اما حالا و بدون اجرای هیچ‌یک از وظایف قانونی خود، از لغو ناگهانی تمام یارانه‌ها سخن می‌گویند. با توجه به اعتراض‌های پراکنده شهروندان لبنانی طی روزهای گذشته نسبت به گرانی بنزین، پیش‌بینی می‌شود موج تازه‌ای از تجمعات خیابانی علیه دولتمردان این کشور پس از گرانی شدید بنزین و مازوت شکل بگیرد.

دوئل آمریکا با ایران بر سر ‌ لبنان

سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان، در جریان سخنرانی خود به مناسبت روز عاشورا اعلام کرد، این حزب در واکنش به مصایب روزانه شهروندان لبنانی و البته انفعال دولت، به‌طور مستقیم از ایران مازوت و بنزین خریداری کرده است. او همچنین در هشدار به اسرائیل و آمریکا گفت: سوخت خریداری شده از ایران، پس از ورود به آب‌های آزاد حکم خاک لبنان را دارد و هرگونه تعدی به آن، با پاسخ حزب‌الله روبه‌رو خواهد شد. براساس اعلام رسمی نصرالله، تاکنون دست‌کم ۲ کشتی حامل بنزین و مازوت از ایران برای لبنان خریداری شده که طی روزهای آینده به‌تدریج در بنادر و پالایشگاه‌های این کشور تخلیه می‌شود. این تصمیم اگرچه موجی از واکنش‌های مثبت را میان شهروندان و حتی برخی احزاب سیاسی لبنان به‌دنبال داشت، اما با پاسخ تند آمریکا و متحدان این کشور در لبنان روبه‌رو شد.

سفیر آمریکا در بیروت، تنها ساعاتی پس از اعلام خبر خرید بنزین از ایران، در تماس تلفنی با میشل عون، رئیس‌جمهور لبنان اعلام کرد، واشنگتن با خرید گاز لبنان از مصر موافقت کرده است. پیش از این دولت‌ لبنان برای خرید گاز از مصر و تامین مایحتاج نیروگاه‌های برق این کشور با دولت سیسی در قاهره وارد مذاکره شده بود، اما این مذاکرات به‌دلیل عبور خط لوله گاز از داخل سوریه نتیجه روشنی دربرنداشت.

آمریکا براساس تحریم‌های سزار، هرگونه تعامل مالی با سوریه را ممنوع اعلام کرده و دولت‌های لبنان نیز با توجه به این خط قرمز، قادر به تکمیل مذاکرات خرید گاز از مصر نبوده‌اند. اما حالا آمریکا موافقت خود را با خرید گاز از مصر از طریق خط لوله سوریه اعلام کرده است. همزمان با این تحولات، سعد الحریری ضمن انتقاد از تصمیم حزب‌الله لبنان گفت: صادرات ایران به بیروت ممکن است با نارضایتی آمریکا و تشدید تحریم‌های اقتصادی علیه لبنان روبه‌رو شود. روزنامه العربی‌الجدید این موقعیت را تحت عنوان دوئل ایران و آمریکا بر سر سوخت لبنان توصیف کرده است. به نوشته این روزنامه، درحالی‌که آمریکا طی ماه‌های گذشته فشارهای اقتصادی همه‌جانبه بر لبنان را تشدید کرده، اما پس از اقدام حزب‌الله برای خرید سوخت از ایران، حاضر شده بخشی از محدودیت‌های اعمال شده علیه لبنان را کاهش دهد.

همشهری- سیاوش فلاح‌پور