کنترل شیوع کرونا در ایران، این هفته، مدل دیگری را تجربه خواهد کرد. قرار است «مدیریت هوشمند کرونا» از این هفته به‌طور آزمایشی در استان قزوین اجرا شود و اگر موفق بود، به سایر استان‌ها هم تعمیم داده شود؛ طرحی که به‌گفته بسیاری از کارشناسان نظام سلامت، مهم‌ترین دستاورد آن کاهش پیامدهای اعمال محدودیت‌های کرونایی در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی سلامت است. با این حال اما با نگاهی به تجربه‌های نه چندان موفق قبلی در اجرای محدودیت‌های کرونایی، حالا نگرانی‌هایی از بابت اجرای درست، آن‌هم به‌صورت الکترونیکی وجود دارد.

کرونا در ۱۹‌ ماه گذشته، با ۵ پیک سنگین، براساس آمارهای رسمی جان بیش از ۱۲۲ هزار نفر را در ایران گرفته است. با اینکه روند ابتلا و مرگ، نزولی شده اما همچنان خطر وقوع پیک‌های بعدی کشور، کادر درمان را در حالت آماده‌باش قرار داده است. به‌طوری‌که پیش‌بینی‌ می‌شود که نه‌تنها در ایران که در سایر کشورهای دنیا، از اواخر و اوایل آبان، پیک جدیدی رقم بخورد. حالا با احتمال وقوع پیک‌های بعدی، مدیریت هوشمند کرونا، کلید خورد تا میزان ابتلا و مرگ‌ کرونا در پیک‌های بعدی را کاهش دهد. با این حال حمیدرضا جماعتی، دبیر کمیته علمی کشوری کرونا تأکید می‌کند که «تمام این پیش‌بینی‌ها براساس اقدامات بهداشتی و رعایت جامعه، میزان واکسیناسیون و همچنین واریانت جدید می‌تواند متغیر باشد؛ یعنی اگر همین شرایط باشد و ما به ایمنی جمعی برسیم و همچنین مردم پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنند، ممکن است شاهد پیک‌هایی مانند قبل نباشیم.» آخرین خبرها از وزارت بهداشت از تزریق دوز اول واکسن به بیش از ۴۳ میلیون نفرحکایت دارد و با توجه به اینکه جمعیت هدف برای واکسیناسیون ۶۱ میلیون نفر است، باید تعداد دوز دومی‌ها که بالای ۱۸ میلیون نفر است به ۶۱ میلیون نفر برسد. با همین وضعیت اما پیش‌بینی می‌شود که حتی اگر پیک بعدی رقم بخورد، باز هم تعداد مرگ‌ها افزایش قابل توجهی پیدا نخواهد کرد. هم‌اکنون پوشش واکسیناسیون در جمعیت بالای ۱۲ سال ایران حدود ۶۴.۵ درصد در یک دوز و ۲۷ درصد در ۲ دوز است اما با وجود پوشش مناسب واکسیناسیون، همچنان نگرانی از بازگشت جامعه به زندگی عادی و افزایش موارد ابتلا وجود دارد و به تأکید مسئولان تنها راه موجود مدیریت هوشمند کروناست، مشروط بر اینکه این طرح به سرنوشت دیگر سامانه‌های الکترونیک کشور دچار نشود.

امتیاز ویژه برای واکسن‌زده‌ها

مهم‌ترین بحث در اجرای طرح مدیریت هوشمند، واکسیناسیون و مثبت‌نبودن تست‌هاست، این در حالی است که تاکنون بارها نسبت به اجباری‌شدن واکسیناسیون، اعتراض‌هایی صورت گرفته است. مصطفی قانعی، عضو کمیته ملی واکسن کرونا در این‌باره اما توضیح می‌دهد که مدیریت هوشمند کرونا به هیچ عنوان به‌معنای واکسیناسیون اجباری نیست؛ «با توجه به در خطربودن سایر افراد جامعه درصورت ابتلای هر فرد به کرونا و البته تزریق‌نکردن واکسن، دیگر خدمتی به فرد ارائه نمی‌شود و فرد واکسن‌نزده درصورت ابتلا با محدودیت‌های جدی مواجه خواهد شد. البته مخالفان واکسیناسیون هم قطعا تا چندی دیگر متوجه تأثیر مثبت این اتفاق خواهند شد.» این مسئول به اهداف اجرای مدیریت هوشمند کرونا و جایگزینی آن با قرنطینه‌های‌ سنتی اشاره می‌کند و می‌گوید: «از این پس در همه‌گیری کرونا به جای تعطیلی سراسری مشاغل، محدودیت تنها شامل کسانی می‌شود که یا ناقل بیماری‌اند یا واکسن نزده باشند. با راه‌اندازی سامانه هوشمند این طرح تمام بانک‌های اطلاعاتی، ترددها، ورود و خروج از کشور و تمام سامانه‌های اطلاعاتی به این سامانه متصل خواهند شد و تنها کسانی که واکسن زده‌اند و به شرط مبتلا نبودن اجازه بازگشایی کامل کسب‌وکارهایشان را خواهند داشت.»

به‌گفته این مسئول برای دسترسی به سامانه، شهروندان نیاز به ثبت‌نام و دریافت کد نخواهند داشت و اطلاعات افراد سالم و واکسینه‌شده در آن ثبت خواهد شد. اما درباره مشاغل و اصناف، آنها باید اطلاعات خود را در سامانه‌ای که آدرس آن به‌زودی اعلام می‌شود، ثبت‌ کنند. با اجرای این طرح چنانچه هر یک از هموطنان که واکسن تزریق نکرده باشد و یا آزمایش مثبت کرونا داشته باشد، مجوز بازگشایی فعالیت اقتصادی‌شان را نخواهند گرفت. قانعی درباره ترددهای بین‌شهری و حذف محدودیت‌ها برای سفرها هم بیان می‌کند: «اطلاعاتی ازجمله کدملی و شماره پلاک خودرو برای افرادی که واکسن دریافت کرده باشد در سامانه ثبت شده و درصورت سفر جریمه‌ای از سوی پلیس و دوربین مشمول این افراد نمی‌شود اما برای کسانی که واکسن نزده باشند جریمه‌ها همچنان برقرار است و میزان جریمه و نوع محدودیت‌ها هم به‌زودی از سوی دولت اعلام خواهد شد.»

چرا قزوین؟

قرار است مدیریت هوشمند کرونا برای نخستین بار در استان قزوین به‌طور آزمایشی اجرا شود، اما سؤال اینجاست که چرا قزوین؟ منوچهر حبیبی‌، معاون سیاسی امنیتی استانداری قزوین و جانشین ستاد پیشگیری و مقابله با کرونا در قزوین، انتخاب استان به‌عنوان پایلوت اجرای طرح مدیریت هوشمند کرونا را به ۲ دلیل عنوان می‌کند و به همشهری می‌گوید: «دلیل اول اینکه میانگین واکسیناسیون در این استان، از آمار کشوری بالاتر است به‌طوری که در جمعیت بالای ۱۸ سال این استان بیش از ۷۵ درصد دوز اول واکسن را دریافت کرده‌اند. دلیل دوم هم این که در طول شیوع کرونا هماهنگی و همکاری بین‌بخشی یکی از نقاط قوت مدیریت بیماری در این منطقه بوده است. از آنجا که طرح مدیریت هوشمند کرونا هم یک طرح بین‌بخشی است علاوه بر علوم پزشکی، استانداری، شهرداری، دستگاه‌های اجرایی، نیروی انتظامی و اصناف حضور فعال دارند و همین مسئله منجر شده قزوین به‌عنوان پایلوت اجرای این طرح انتخاب شود.»

براساس اعلام حبیبی، این طرح قرار است در هفته جاری با پشتیبانی وزارت بهداشت و استانداری آغاز شود: «در مرحله اول اصناف و شبکه حمل‌ونقل مشمول مدیریت هوشمند کرونا می‌شوند؛ چراکه مردم بیشترین مراوده را با بازار و حمل‌ونقل عمومی دارند. در قزوین ۴۰ هزار واحد صنفی و ۸ هزار راننده تاکسی درون‌شهری داریم که بیش از ۸۰درصد واکسینه شده‌اند. به‌زودی اصناف و متولیان شبکه حمل‌ونقل و رانندگان موظف می‌شوند در سامانه‌ای که اعلام خواهدشد ثبت‌نام کنند، این سامانه نشان می‌دهد که چه کسانی از این گروه واکسن زده‌اند یا تست پی‌سی‌آر منفی دارند. در نهایت آنها QR Code دریافت می‌کنند که پشت شیشه فروشگاه یا وسیله نقلیه‌شان نصب می‌شود. مردم هم با اسکن این کد از سلامت صنف و رانندگان اطمینان پیدا خواهند کرد.» به‌گفته معاون سیاسی امنیتی استانداری قزوین، کنترل هوشمند قطعا مؤثرتر از قرنطینه‌های سنتی است؛ چرا که در محدودیت‌های قبلی، فعالان حوزه اقتصادی برای اعمال محدودیت‌ها مقاومت می‌کردند.

از مدیریت هوشمند کرونا انتظار معجزه نداریم

تأکید بر اجرای مدیریت هوشمند کرونا در حالی مطرح است که محدودیت‌های کرونایی به شیوه سنتی در کشور ما تجربه اجرایی چندان موفقی نداشته و خسارت‌های اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی رقم زده است. این مسئله را بسیاری از کارشناسان تأیید می‌کنند و معتقدند که اجرای اصولی مدیریت هوشمند کرونا می‌تواند گره مشکلات ناشی از پاندمی کرونا و محدودیت‌ها باشد. علی اکبر حق‌دوست، اپیدمیولوژیست هم تأکید می‌کند که کرونا به اپیدمی مزمن و ادامه‌دار تبدیل شده و کسی هم نمی‌تواند براساس مستندات قوی پیش‌بینی کند که چه زمانی کرونا به مرحله کنترل کامل و حذف می‌رسد. در نتیجه باید بسیار هوشمندانه عوارضی که مدیریت خشک و سنگین کرونا روی اقتصاد، فرهنگ و روابط اجتماعی گذاشته است، کنترل شود. او به همشهری می‌گوید:«‌ما چاره‌ای جز مدیریت هوشمند نداریم و دنیا هم در این مسیر است. اصل سیاست اجرای این طرح مورد تأیید است اما ۲ نگرانی در این‌باره وجود دارد؛ اول بحث اعتماد به سامانه‌های این‌چنینی است. تجربه‌های قبلی نشان داده که در بحث یکپارچه‌سازی دیتابیس‌ها ما نمره خوبی نگرفته‌ایم. در این قضیه مهم‌ترین پاشنه آشیل همان ایرادهایی است که در جامعه تجارت و اقتصادی وجود داشته است. نگرانی دوم اجرای قوانین و مقررات است. اجرای این طرح باید خواسته مردم باشد و لازم است به آن پایبند باشند. باید ابزارهای قانونی کافی برای اعمال محدودیت‌ها و جرائم وجود داشته باشد.

تجربه‌های جهانی در قرنطینه‌های هوشمند

مهدی ویسی، مسئول اجرایی ستاد بحران کرونا در شمال لندن مدیریت هوشمند کرونا را اتفاق تازه‌ای در جهان نمی‌داند و به همشهری می‌گوید: «از ابتدای پاندمی کرونا در جهان، برخی کشورها قرنطینه‌های سخت و سنتی اجرا کردند و برخی هم قرنطینه‌های هوشمند. در مقام مقایسه بهترین کشوری که مدیریت بهتری درباره کرونا داشت کره‌جنوبی بود که پیش از توصیه‌های دارویی و درمانی و حتی واکسن، سیستم نظارتی هوشمند track and trace (ردیابی) را برای پیداکردن موارد ابتلا و قرنطینه آنها همچنین پیگیری افراد در تماس با مبتلایان اجرا کرد؛ اقدامی موفق که بعد از واکسیناسیون کاهش پیدا کرد اما نتیجه‌بخش بود.»

به‌گفته ویسی، مدیریت هوشمند در برخی کشورها هم موفق نبوده است؛ «انگلیس و آمریکا جزو کشورهایی بودند که قرنطینه هوشمند را بعد از موج اول و تقریبا تابستان سال گذشته آغاز کردند اما در انگلیس این سیستم به‌دلیل تعداد بالای مبتلایان جوابگو نشد و عملا نتوانستند برای تمام بیماران محدودیت‌های هوشمند اجرا کنند. آن وقت روزانه ۳۰ هزار بیمار جدید افزوده می‌شد و اگر به‌طور متوسط ۴ فرد در ارتباط با مبتلایان درنظر می‌گرفتیم با یک جمعیت ۱۲۰ هزار نفری مواجه می‌شدیم. در مجموع باید روزانه حدود ۱۵۰هزار نفر ردیابی می‌شدند  که قرنطینه‌کردن آنها کار مشکلی بود. به همین دلیل انگلیس در چند بازه زمانی باز قرنطینه‌های سنتی را مدنظر قرار داد.» البته ویسی معتقد است که قرنطینه‌های سنتی در تمام جوامع کارساز نیست و در کشورهایی مثل چین که قوانین بسیار سختگیرانه و خشن برای مردم درنظر گرفته می‌شد می‌تواند راه‌حل باشد اما در کشورهایی ازجمله ایران و دیگر کشورها اجرای سختگیرانه این محدودیت‌ها به هیچ‌وجه امکان‌پذیر نیست.» او به شکل دیگری از مدیریت هوشمند کرونا در نیوزیلند و استرالیا اشاره می‌کند و می‌گوید: «در نیوزیلند تعداد مرگ‌ومیر تا پیش از آغاز واکسیناسیون پایین و دلیل آن قرنطینه‌های مرزی بود. حتی پس از برداشته‌شدن ممنوعیت ورود به این کشور، باز هم مسافران ۱۴ روز قرنطینه کامل داشتند و کنترل خوب بیماری صورت می‌گرفت. البته چندین بار همه‌گیری‌های بسیار کوچک در حد چند ده یا چند صد نفر در این کشور شاهد بودیم که با قرنطینه‌های استانی ۵ تا ۷ روزه کنترل شد. در استرالیا هم وضعیت به همین شکل بود اما پس از ورود واریانت دلتا معادلات به هم ریخت؛ چرا که قدرت انتقال آن نسبت به‌سویه‌های قبلی بیشتر بود، به همین‌خاطر مشکلات زیادی ایجاد کرد.»

به‌گفته این مسئول، هم‌اکنون قرنطینه‌های هوشمند در هر جامعه‌ای با توجه به سرعت واکسیناسیون و اینکه چه میزان از افراد یک کشور واکسینه شده باشند در حال تغییر است؛ «در این‌باره حتی نخست‌وزیر نیوزیلند اواسط هفته گذشته اعلام کرد که باید در قرنطینه‌های هوشمند قبلی به‌روزرسانی صورت بگیرد. ازجمله اینکه با توجه به واکسیناسیون گسترده صرف داشتن تماس با فرد بیمار دیگر باعث قرنطینه فرد نخواهد شد مگر اینکه تست PCR مثبت وجود داشته باشد.»

همشهری