رضا قاسمپور

صبح سه‌ شنبه ۷ شهریور ۱۴۰۲ استاد حسن شاه محمدی و دکتر مهراب رجبی البرز‌ پژوهان شناخته شده از محوطه زیبای دبیرستان مدرس کرج سوارم کرده به تاخت راهی فرمانداری ساوجبلاغ می‌شویم. دکتر رجبی مشاور البرز شناسی استاندار مسیر ۳۰ کیلومتری کرج تا هشتگرد را یک ریز و پی‌درپی از مولوی، حافظ و فردوسی شعر خوانده و تفسیر می‌کند بعضاً بین دم و بازدم هایش، استاد شاه محمدی جملات قصاری شلیک می‌کند و من فرمایشات دو بزرگوار را با جان و دل تأیید می‌کنم.

ابراهیم بغدادی؛ بخشداری از جنس دغدغه

حوالی ساعت ده با مشایعت برادران دوست داشتنی عسکری و با گذر از دلِ فرمانداری شهرستان ساوجبلاغ، وارد بخشداری مرکزی ساوجبلاغ شده و در دفتر شکیل و دل‌باز بخشدارِ پای‌کار امورات فرهنگی، آرام می‌گیریم. پس از خوش و بش‌ و تعارفات معمول، مهندس ابراهیم بغدادی ضمن خوشامدگویی، بازدید از روستای تاریخی فشند و تپه‌ های باستانی اسماعیل آباد و آران را برنامه کاری‌ اعلام کرده و می گوید: «به خاطر حضور در برنامه‌های هفته دولت، به ناچار حوالی ۱۱ به تیم البرزپژوه ملحق خواهم شد.» در پایان بغدادی برادر دو شهید والامقام دفاع مقدس، خاطره‌ای از دیدار خانوادگی‌شان با مقام معظم رهبری بیان می‌کند. دکتر رجبی طی تماسی از طرف جمع، روز تولد داوود زمانی (البرزدوست پا به کار) را به ایشان ابلاغ می‌نماید.

با هماهنگی بخشدار و با گذر از شهر جدید مِهستان و با استقبال گرم دهیار، اعضای شورا و تعدادی از معتمدین و رجال فرهنگی – اجتماعی فشند، دهیاری فشند را تصاحب می‌کنیم. دفتر نقلی دهیار آکنده از تصاویر قدیمی شامل نمادهای فشند به عنوان یکی از چهار روستای قدیمی و بزرگ استان البرز است.

بلع تدریجی فشند در مِهستان

دهیار، اعضای شورا، معتمدین و فعالان فرهنگی اجتماعی فشند صحبت‌های درخوری در خصوص چیستی، چرایی و مختصات تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی فشند قدیم و جدید ارائه می‌کنند در لابه‌لای حرف های قدیمی‌ترها نگاه نوستالوژیک به فشند باستانی سرریز می‌شود. نارضایتی عمیق و شکایت از مسئولان استان در نام گذاری شهر جدید هشتگرد (تحت عنوان مِهستان) و عدم رعایت مالکیت معنوی و تاریخی فشند در ساختار و بافتار شهر جدید (هضم تدریجی فشند در مهستان و بلع سنّت در مدرنیته) شاه‌بیت سخنان منتخبین و بزرگان فشند است.

آقای سلطان‌پور از پیشکسوتان فشند گزارش مفصلی از ساخت اولین مدرسه فشند و حدود ۲۰ در ۲۰ کیلومتر روستا داده و مالکین اولیه فشند را ۸۵ نفر عنوان می‌کند. دکتر رجبی نیز با ارائه توضیحاتی، دلدادگی به زادگاه را در فشند در نقطه اوج برشمرده و مدرسه قدیمی فشند را جز یکی از ده مدرسه قدیمی و نامدار استان البرز برمی‌شمارد.

مدرسه‌ای به بلندای تعلیم و تربیت

به پیشنهاد میزبانان جلسه عازم بازدید از مناطق دیدنی و نمادهای تاریخی فشند می‌شویم. آب‌انبار فداکار (آب انباری شکیل از دوره قاجار)، عالی چنار (چنار ۹۰۰ ساله فشند)، آسیاب آبی (آسیابی در دامنه‌های شمالی روستا)، اولین مدرسه قدیمی فشند، امامزادگان طاهر، مطهر و مظفر، آرامستان قدیمی و مزار شهدای فشند، آرامگاه استاد جمشید امینی هنرمند نامدار معاصر، مکان‌هایی است که تیم البرزپژوه در آنها مکث کرده و پس از شنیدن توضیحات افراد محلی‌، دکتر حسین عسکری و دکتر مهراب رجبی به تشریح و تفسیر اهمیت مکان‌های یاد شده می‌پردازند.

دکتر عسکری در معرفی استاد امینی، وی را یکی از شاگردان ممتاز استاد کمال‌الملک در مدرسه صنایع مستظرفه روزگار قاجار و مبدع شیوه هنری نقاشی بر قالی عنوان کرده و گریزی به خدمات فرهنگی و هنری ایشان و چهار شاگرد البرزی کمال الملک می‌زند.

گفتنی است که مهندس بغدادی بخشدار مرکزی هشتگرد و تیم‌ همراه در بازدید از امامزادگان و مزار شهدا به تیم البرز‌پژوهی ملحق شده و برنامه‌های دولت را برای توسعه و عمران فشند تشریح نمودند.

۲۲ اردیبهشت روز فشند 

پس از فراغت از بازدید از اماکن تاریخی فشند بار دیگر در دفتر دهیاری آرام می‌گیریم. پس از توضیحات بخشدار در پیرامون موضوعات جلسه و بیان دغدغه وی در خصوص ساخت و سازهای غیرمجاز و فروش فله‌ای باغات و زمین‌های فشند، صورتجلسه‌ای فرهنگی درباره معرفی فشند کهن در چند بند تنظیم و به امضای حاضران می‌رسد:

– تأسیس موزه مردم شناسی در فشند؛

– تعیین ۲۲ اردیبهشت (سالروز تاسیس مدرسه فشند) به عنوان روز فشند؛

– برگزاری جشنواره هنرهای تجسمی استانی به میزبانی فشند و اهدای جایزه ویژه هنری استاد جمشید امینی به برگزیدگان این جشنواره؛

– پیگیری نامگذاری معابر و امکان عمومی بنام فشند و مشاهیرش همانند استاد دکتر ابوالقاسم غفاری (نخستین ایرانی راه یافته به سازمان فضایی ناسا) و استاد جمشید امینی و… در شهرستان ساوجبلاغ و کلان شهر کرج؛

– حمایت از نگارش کتاب جامع فشند.

پیش به سوی محوطه های باستانی اسماعیل آباد و آران

پس از ناهار ضمن خداحافظی از فشند و فشندی‌های خونگرم به پیشنهاد مهندس بغدادی (بخشدار پای‌کار بخش مرکزی ساوجبلاغ) با گذر از قاسم آبادهای بزرگ و کوچک و ایقربلاغ راهی موشه لان تپه در اسماعیل آباد ساوجبلاغ می‌شویم. محوطه‌ای باستانی با قدمت ۷۰۰۰ ساله که قبل از انقلاب حفاری علمی شده و به ثبت ملی رسیده است. علاوه بر موزه ملی ایران، آثاری از موشه لان تپه در موزه های رضا عباسی، کاخ موزه های سعدآباد و نیاوران، آبگینه و موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران نگهداری می شود.

محوطه موشه لان تپه در اثر بی‌توجهی مسئولان میراث فرهنگی و سوءاستفاده فرصت‌طلبان محلی به شدت تحدید و تهدید شده است. ضمن ساخت و ساز در عرصه تاریخی و حریم درجه ۱ و ۲ و ۳ این محوطه باستانی نفیس و شناخته شده در متون باستان شناسی ایرانی و بین المللی، ضایعات ساختمانی و زباله با بی مسئولیتی هرچه تمام‌تر در محوطه رها شده است. با استقرار در مکان یاد شده کلیپ‌هایی میدانی با توضیحات فنی و کارشناسی دکتر عسکری و دکتر رجبی خطاب به مردم و مسئولان تهیه می‌شود.

دکتر عسکری در سخنانی کوتاه که توسط دوربین بیدار و پیگیر بخشداری مرکزی ساوجبلاغ ضبط می شود، نتایج شگفت انگیزی از چهار فصل کاوش علمی در موشه لان تپه ارایه می کند:

۱. سفال های کامل و سالم قرمز رنگ متنوع با اشکال سیاه رنگ هندسی و تصاویری از حیوانات و انسان؛

۲. ابزارهای سنگی دفاعی از قبیل پیکان، تبر، خنجر و کارد؛

۳. استفاده از آهک در هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح در ساخت خانه های این محوطه؛

۴. بقایای عبادتگاهی که کف آن با ماده قرمز رنگ اُخرا (= اکسیدآهن) پوشیده شده است؛

۵. تدفین های باستانی به پهلوی راست و چپ و پاهای جمع شده به همراه ظروف غذا که از نظر مهندس حاکمی براساس آیین مهرپرستی (میترائیسم) به خاک سپرده شده اند؛

۶. گردنبندی با مهره هایی از سنگ لاجورد؛

۷. کاسه مرمر ۱۱ سانتیمتری که قطر دهانه اش ۱۹ سانتیمتر است؛

۸. بررسی چند تکه سفال منقوش موشه لان تپه در آزمایشگاه انستیتوی سلطنتی میراث هنری در بروکسل (بلژیک)، ۷۰۰ تا ۹۰۰  درجه سانتیگراد را اثبات کرده است.
آخرین محلی که قرار است مورد بازدید تیم البرزپژوه قرار گیرد تپه آران در حد واسط روستاهای زیبای سُرخاب و آران قرار دارد.

این تپه ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران نیز به سرنوشت موشه لان تپه گرفتار آمده و در حریم آن علاوه بر ساخت و ساز و تعدی فرصت‌طلبان، درختکاری نیز انجام شده است. لازم به ذکر است که حفاری‌های غیرمجاز در حریم هر دو تپه باستانی به وفور انجام شده و چه بسا در حال انجام می‌باشد.