دکتر مصطفی پیرعلی حقوقدان و عضو هیئت علمی دانشگاه طی مطلبی نوشت:

گاهی ممکن است در شرایطی همچون رفتن به جنگ، سفرتفریحی، یاماموریت کاری باعث ‌شود که رفتن پدر یک خانواده، برگشتی نداشته باشد. «مانند شخصیت «بهبود» در سریال پایتخت که به یک نکته حقوقی اشاره کرده است که ممکن است برای خانواده ای اتفاق افتاده باشد. اما برنگشتن به خانه، اشکال مختلفی دارد که یکی از آنها بی‌اطلاعی بستگان درجه یک و سرانجام، «غایب‌ مفقود‌الاثر» شدن است. حال اینکه تکلیف اموال و همسر یک «غایب مفقود‌الاثر» چه می‌شود، در خصوص چگونگی تعیین تکلیف قانونی و حقوقی یک خانواده که در چنین شرایطی به سر می‌برد و همچنین حقوق شخص «غایب مفقودالاثر»،به نکاتی اشاره می کنیم؛

واژه غایب مفقود‌الاثر در قانون چنین تعریف شده است. مطابق ماده‌ ۱۰۱۱ قانون مدنی:« غایب مفقودالاثر به کسی گفته می‌شود که از غیبت او مدت مدیدی گذشته باشد و از او به هیچ وجه خبری نباشد.» که در چنین شرایطی غایب مفقودالاثر دارای وضع حقوقی خاصی بوده و حقوق و تکالیفی نیز برای او در قانون مقرر شده است. طبق ماده ۱۰۱۹ قانون مدنی؛ «حکم موت فرضی غایب در موردی صادر می‌شود که از تاریخ آخرین خبری که از حیات او رسیده است، مدتی گذشته باشد که عادتاً چنین شخصی زنده نمی‌ماند.»و مدت زمانی که قاضی با احتساب آن به این نتیجه می‌رسد که حکم موت فرضی صادر کند، حداقل ۳ سال و حداکثر ۱۰ سال از تاریخ آخرین خبر غایب است؛ نکته دیگری که در زمان مورد اشاره وجود دارد، سن غایب مفقودالاثر است که اگر سن او به علاوه آخرین خبری که از وی به دست آمده باشد، به بالای ۷۵ سال برسد، حکم موت فرضی در خصوص آن شخص صادر می‌شود. همچنین پیرامون مدت زمان برای تعیین حکم موت فرضی، ماده دیگری از قانون است(۱۰۲۰ق.م) که می‌گوید اگر فردی در جنگ مفقود شود و ۳ سال از آن جنگ بگذرد و یا صلح شود و ۵ سال از آن بگذرد و خبری از غایب مفقودالاثر نشود، ضمن اعلام مفقودالاثری، حکم موت فرضی را هم می‌دهند.

ضمنااگر غایب مفقودالاثر قبل از غیبت(۱۰۱۲ق.م) تکلیف اموال خود را روشن کرده باشد که بهمان صورت انجام می شود اما اگر شرایط به گونه‌ای باشد که غایب مفقود‌الاثر در خصوص اموالش تعیین تکلیفی نکرده باشد، باید با نظر دادگاه اقدام شود. در این زمان دادگاه با تعیین یک قیم یا امین و معرفی او به خانواده غایب مفقود‌الاثر، در خصوص تقسیم اموال یا سرانجام دارایی غایب مفقود‌الاثر تصمیم‌گیری می‌کند؛ نکته این قانون در این است که تمام این تصمیمات و ارائه اموال به وراث، مشروط به گرفتن تضمین انجام می‌شود(۱۰۱۳ق.م). به عبارت صریح‌ تر، کار امین این است که وضعیت مالی و وضعیت دعاوی و اموال واجب النفقه را مشخص کند(۱۰۱۴ق.م).

? شرایط حقوقی همسر غایب مفقود‌الاثر

قانون‌گذار در خصوص همسری که از شوهرش بی‌اطلاع است عنوان کرده که باید حتما ۴ سال از غیبت شوهر گذشته باشد(۱۰۲۹ق.م)و بعد از آن با مراجعه به دادگاه و اعلام وضعیت خود، دادگاه به روزنامه‌های کثیرالانتشار آگهی می‌کند و اشخاصی را که ممکن است از غایب خبری داشته باشند دعوت خواهد کرد تا اطلاعات خود را در اختیار دادگاه بگذارند. اگر یک سال هم از مدت آگهی بگذرد و هیچ خبری از غایبب مفقود‌الاثر نشود، سپس زن می‌تواند طلاق غیابی بگیرد(۱۰۲۳ق.م).وبرای ازدواج مجدد نیز زن باید سه ماه عده طلاق یا چهار ماه و ده روز عده وفات نگه دارد. که اگر شخص مفقودالاثر در زمان عده مراجعت نماید می تواند رجوع نماید(۱۰۳۰ق.م)ضمنا عده ای عقیده دارند در صورتی که غایب مفقودالاثر،برگردد زن می بایست طلاق گرفته و به همسر اول خود رجوع نماید اما از نظر قانونی و حقوقی چنین چیزی پذیرفته نیست.

همچنین در صورتی که تمام اموال غایب مفقود‌الاثر مشخص نباشد و رای امین و قاضی صادر شده و اجرا شود و بعد از مدتی مشخص شود که فلان ملک یا فلان وسیله هم برای غایب مفقود‌الاثر بوده، در این شرایط تکلیف آن اموال باقی مانده چه می‌شود؟ در صورتی که وراث از یک دارایی مطلع باشند و به عمد نگویند تخلف و جرم محسوب می‌شود و مطابق قانون با آن برخورد می‌شود اما در صورتی که وراث از آن بی‌خبر باشند و بعدا طی بررسی‌هایی مشخص شود، با رسیدن بخشی از آن به دولت،بخش دیگر بین وراث تقسیم می‌شود که تمام اینها هم منوط به رای قاضی خواهد بود. در غالب موارد، دادگاه برای تقسیم اموال از وراث تضمین‌هایی می‌گیرد تا در صورت برگشتن غایب مفقود‌الاثر، بتواند به اموال خود دسترسی داشته باشد(۱۰۲۶ق.م).