پس از رویایرویی قایق‌های تندرو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با ناو آمریکایی در خلیج فارس سخنان و تحلیل‌ها در مورد امکان درگیری نظامی میان ایران و آمریکا قوت گرفت. گرچه این تحلیل ها همواره با اما و اگرهای فراوانی هم همراه بوده اند، اما نمی توان آنها را نادیده گرفت.

گاردین ؛ ضرورت خط تماس اضطراری

تحلیل ها تا آنجا پیش رفته است که در روزهای اخیر روزنامه گاردین نوشت که اگر ایران و آمریکا  واقعاً تمایلی به درگیری ناخواسته با یکدیگر ندارند باید هر چه سریع‌تر یک خط تماس اضطراری بین هم ایجاد کنند.

در گزارش این روزنامه انگلیسی با اشاره به ماجرای نزدیکی قایق‌های تندرو سپاه به ناو امریکایی در خلیج فارس آمده است: این تنش‌ها برای نخستین بار نیست که رخ می‌دهد، اما در شرایط فعلی که دو کشور درگیر مبارزه با کووید۱۹ هستند اگر واقعاً تمایلی به درگیری ناخواسته با یکدیگر ندارند باید هر چه سریع‌تر یک خط تماس اضطراری بین هم ایجاد کنند.

در بخش دیگری از این مطلب آمده: اگر نیاز به وجود یک میانجی باشد، عمان گزینه اول خواهد بود. مسقط پیش از این نیز ارتباط امریکا و ایران را تسهیل کرده و هر دو طرف معمولاً آن را به‌عنوان یک کارگزار صادق به رسمیت می‌شناسند. شاید این امکان وجود داشته باشد که مثلاً یک ژنرال فرماندهی مرکزی امریکا سنتکام از طریق تلفن با یک ژنرال عمانی ارتباط برقرار کند و بعد از طریق یک خط تلفن جداگانه به همتای ایرانی خود وصل شود.

همچنین جیمز جورج جترس مشاور سابق حزب جمهوریخواه در سنای آمریکا درباره حضور نظامی و تنش‌زای ناوگان آمریکا در خلیج فارس تاکید کرد که با توجه به تنش‌های خطرناک، وجود یک خط ارتباط مستقیم میان تهران و ترامپ می‌توانست موثر باشد. گرچه وی در ادامه یادآوری کرد که این کار به دلیل ترکیب جنگ طلبان کاخ سفید عملی نخواهد شد.

اما این تحلیل ها بر چه مبنایی شکل گرفته اند و اصلا چرا برخی به جد معتقدند که امکان درگیری نظامی میان دو کشور قوت گرفته است؟ آیا صرفا رویارویی قایق های سپاه و شناور آمریکایی در خلیج فارس مبنای این تحلیل هاست یا نه، نشانه های دیگری هم هست؟

تحلیل فلاحت پیشه از تجهیز پایگاه‌های آمریکا در عراق

حشمت الله فلاحت پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی در این باره معتقد است که ترامپ برخلاف قوانین داخلی آمریکا از جمله حکم رئیس جمهوری در سال ۲۰۱۱ میلادی در ارتباط با خروج نظامی آمریکایی از عراق به دلیل عدم پذیرش قانون کاپیتولاسیون از سوی عراق عمل می‌کند و تجهیزات نظامی را در خاک عراق مستقر می‌کنند و این تجهیزات نشان دهنده تغییر راهبرد امنیت منطقه ای آمریکا به راهبرد تقابل با ایران است.

فلاحت پیشه با اشاره به اینکه آمریکا پایگاه نظامی الحریر در ۱۱۵ کیلومتری مرز ایران را تجهیز می کند، گفت: نوع تجهیز پایگاه های نظامی آمریکا در عراق به معنای نوعی آرایش نظامی است که وضعیتی خطرناک در رابطه با ایران و آمریکا شکل می‌ دهد.

عضو کمیسیون امنیت ملی وسیاست خارجی مجلس تاکید کرد: اگر آمریکاییها از سال ۱۹۹۰ میلادی تا امروز یعنی در طول ۳۰ سال گذشته بر سر راهبرد منطقه حضور خود تعریف کردند ایران در این سی سال براساس راهبرد مقابله با تهدید آمریکا خود را آماده کرده است لذا گزینه موشکی آخرین گزینه نیست امیدوارم جنگ سرد تازه بین ایران و آمریکا شکل نگیرد.

از هشدار صریح ایران تا تعبیر «تهدید بزرگتر» مقام آمریکایی

تحریم تسلیحاتی ایران در ماه اکتبر به پایان می‌رسد از این رو ایالات متحده خواستار تمدید این تحریم‌ها شده است. این موضوع در روزهای اخیر محل بحث ها و موضع گیری های بسیاری میان مقامات دو کشور بوده است. چنانکه در یکی از آنها علی ربیعی سخنگوی دولت گفته که « اعضای شورای امنیت و برجام به‌خوبی می‌دانند که تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران پیامدهای وخیمی نه‌تنها برای برجام بلکه فراتر از آن، برای امنیت و ثبات منطقه خواهد داشت. اگر امریکا اصرار بر فشار خود داشته باشد و اگر هدف امریکا محقق شود پیامدهای وخیمی برای ثبات و امنیت منطقه به‌وجود خواهد آمد.»

اما از سوی دیگر در یکی از آخرین موضع گیری های مقامات آمریکایی می توان به سخنان رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا اشاره کرد. الیوت انگل رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا در مورد حمایت نمایندگان آمریکا از تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران در اظهاراتی مغرضانه و بی‌اساس مدعی شد: تحریم تسلیحاتی سازمان ملل در حال انقضا است‌، حمایت هر دو حزب از تمدید تحریم تسلیحاتی نشان‌دهنده ضرورت اقدامات دیپلماتیک در مورد مقررات برجام است.

وی با بیان اینکه دولت ترامپ قول توافق بهتری داده است و حل این بحران به عهده دولت است نه این که آن را بدتر کند، ادعا کرد: ایران همچنان برای ایالات متحده، منافع و متحدان ما خطری محسوب می‌شود. ما به یک استراتژی واقع‌گرایانه و عملی نیاز داریم تا مانع از تبدیل شدن ایران به تهدید بزرگتر شویم.

بیشتر بخوانید: ادعای یک مقام آمریکایی علیه ایران | باید مانع تبدیل ایران به «تهدید بزرگتر» شویم

تهدید آمریکا از سوی محسن رضایی

گرچه در میان همه جدال های لفظی در هفته های اخیر از مصاحبه تا توئیت ها کوتاه فراوان بوده است اما آخرین تهدید محسن رضایی در گفت وگو با الجزیره شاید یکی از صریح ترین موضع گیری های ایران بوده است. دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران به هر گونه تهدید علیه امنیت ملی خود پاسخ می‌دهد.

محسن رضایی در گفت‌وگو با الجزیره تاکید کرد: «تهدید ترامپ درباره حمله به قایق‌های نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی صرفا تبلیغاتی است». دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: «پایگاه‌های آمریکایی در منطقه تحت نظر هستند و در صورتی که امنیت ملی ما در معرض تهدید قرار گیرد آنها را با موشک می‌زنیم». رضایی تاکید کرد: «ما هرگز آغازگر هیچ جنگی با آمریکا نخواهیم بود، اما پایان هر جنگی را که واشنگتن ممکن است شروع کند با تصمیم ایران رقم خواهد خورد».

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام ادامه داد: «تحریم تسلیحاتی بین المللی که به ما تحمیل شده است به زودی پایان خواهد یافت و پس از آن هیچ کس نمی تواند ما را از آن (خرید اسلحه از بازارهای بین المللی) باز دارد.» محسن رضایی تاکید کرد: «موضع واشنگتن و اتحادیه اروپا درباره  تحریم تسلیحاتی ایران برای ایرانی‌ها الزام آور نیست و ما از آن پیروی نخواهیم کرد».

تنش ها از کجا اغاز شد ؟

گاردین در گزارشی نوشته است: تنش‌های ناشی از کمپین فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران و واکنش مقاومت حداکثری تهران که پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران در ماه مه ۲۰۱۸ و تحمیل مجدد تحریم‌ها ایجاد شد دو طرف را تا آستانه جنگ پیش برد.

تقریبا دو کشور در ۱۱ ماه گذشته سه بار وارد درگیری تمام عیار شده‌اند. اولین مورد پس از شلیک به هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی از سوی ایران در ژوئن ۲۰۱۹ رخ داد. دومین مورد در ماه سپتامبر، هنگامی به وقوع پیوست که ایران متهم به حمله به زیرساخت‌های نفتی سعودی شد و سومین مورد هم هنگامی بود که آمریکا سردار سلیمانی را ترور و ایران با حمله به پایگاه‌ آمریکایی پاسخ داد.

همه‌گیری کووید-۱۹ می‌توانست دریچه‌ای برای آتش‌بس بشردوستانه فراهم کند، اما در عوض به نظر می‌رسد فرصتی برای نمایش سخت شدن مواضع دو طرف بوده است. یک مکانیزم تماس اضطراری آمریکا و ایران می‌تواند تجربیات گذشته واشنگتن در مورد ارتباطات نظامی با مخالفان از جمله اتحاد جماهیر شوروی، چین، روسیه و گروه‌های شبه نظامی عراقی تحت حمایت ایران را به یاد بیاورد. در صورت نبود چنین سازوکاری هرگونه تماسی احتمالا به واسطه نیاز دارد.

در چنین شرایطی و اگر نیاز به وجود یک میانجی باشد، عمان گزینه اول خواهد بود. مسقط پیش از این نیز ارتباط آمریکا و ایران را تسهیل کرده و هر دو طرف معمولا آن را به‌عنوان یک کارگزار صادق به رسمیت می‌شناسند. عمان با آمریکا توافق‌نامه همکاری نظامی دارد و به‌طور مشترک یک کمیسیون نظامی با ایران هم تشکیل داده است. شاید این امکان وجود داشته باشد که مثلا یک ژنرال فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام) از طریق تلفن با یک ژنرال عمانی ارتباط برقرار کند و بعد از طریق یک خط تلفن جداگانه به همتای ایرانی خود وصل شود.

منتقدان چنین سازوکاری ممکن است ادعا کنند که با توجه به تنش‌های زیاد و خصومت فزاینده تهران و واشنگتن، ایجاد یک خط تماس اضطراری احتمالا با مخالفت سیاسی غیرقابل تحملی روبه‌رو شود و حتی اگر برقرار شود هم ممکن است بی‌تاثیر باشد، اما به هر حال پتانسیل آن برای جلوگیری از محاسبات اشتباه و فاجعه آمیز از خطرات دیگر آن بیشتر است، حتی اگر فایده این راهکار محدود هم باشد باز باید آن را آزمود.

همچنین برای اجرای این طرح نیازی هم به عقب‌نشینی چشمگیر از رویکرد فشار حداکثری از سوی دولت ترامپ نیست. در سوی مقابل تن دادن ایران به چنین طرحی هم به معنای تایید حضور آمریکا در منطقه نخواهد بود.  به هر حال غلبه بر موانع پیش‌روی روابط آمریکا و ایران، حتی از طریق واسطه، دشوار خواهد بود، خصوصا اینکه در حال حاضر دو طرف به بن بست دیپلماتیک رسیده و عدم اعتماد شدیدی بین طرفین حکم‌فرما است. با وجود همه این موانع در چنین لحظه خطرناکی به امتحان کردنش می‌ارزد.

احتمال درگیری نظامی ایران و امریکا وجود دارد؟

در همین زمینه علی واعظ عضو گروه بین‌المللی بحران، احتمال درگیری نظامی ایران و امریکا را رد نمی کند و البته آن را در صورت افزایش سوء محاسبات دولت ترامپ ممکن می داند. واعظ تلاش‌های دولت ترامپ برای بازگرداندن محدودیت‌های تسلیحاتی ایران را تفسیر فرامتنی از برجام دانست و گفت که آنها قصد دارند از حقی که انصراف داده‌اند، برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل استفاده کنند.

وی  درباره تنش اخیر نظامی نیروی دریایی بین ایران و آمریکا در خلیج فارس و دلایل آن افزود: به طور کلی در شرایطی هستیم که ایران و آمریکا به دنبال این هستند که در این چند ماه خطیر پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، دست بالاتر را داشته باشند یا طرف مقابل را وادار کنند گام نخست را در امتیازدهی بردارد یا اینکه در افکار عمومی داخلی بتوانند خودشان را در موضع قدرت نشان دهند. از این رو دو طرف در چند هفته گذشته دست به اقداماتی زدند که به دامنه تنش‌ها افزوده، اما واقعیت این است که در خلیج فارس، ایران به مانور دریایی که نیروهای آمریکایی در حال برگزاری بودند، واکنش نشان داد.

این تحلیلگر مسائل آمریکا و ایران ادامه داد: علاوه بر این، انتقادات خیلی جدی‌ای به نحوه مدیریت این بحران توسط دولت ترامپ در آمریکا وجود دارد. بنابراین هیچ بعید نیست که ترامپ از یک درگیری محدود نظامی با ایران، به عنوان یک بازیچه‌ برای منحرف‌کردن افکار عمومی از مشکلات داخلی استفاده کند و این به گمان من خطر سوء محاسبه را افزایش خواهد داد.واعظ تصریح کرد: همچنین احتمال دارد در ایران هم کسانی باشند که فکر کنند آمریکا که در داخل در حال مبارزه با بحران کروناست، ممکن است از توجه کافی برای مقابله با ایران در منطقه برخوردار نباشد و بنابراین این شاید فرصتی را برای فشار به ایران در برابر فشار حداکثری دولت ترامپ ایجاد ‌کند.

کنایه ظریف به پمپئو؛ قطعنامه ۲۲۳۱ را بخوان

به هر روی جدال مقامات ایران و آمریکا فعلا تا توئیت محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان خطاب به پمئو وزیر امور خارجه آمریکا پیش آمده است.

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان روز سه‌شنبه در توییتی نوشت:

وزیر امور خارجه مایک پمپئو وانمود می‌کند که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل از برجام مجزا است. او باید قطعنامه ۲۲۳۱ را بخواند. برجام بخشی از قطعنامه ۲۲۳۱ است. به همین دلیل است که آن ۱۰۴ صفحه دارد و به همین دلیل وی آن را نخوانده است. ظریف در ادامه توییت خود با یاد دادن مفهوم قطعنامه ۲۲۳۱ به مقامات آمریکایی نوشت: این قطعنامه بدون برجام وجود ندارد. آمریکا این قطعنامه را نقض کرده و نگذاشته که دیگران از آن پیروی کنند. آمریکا هیچ جایگاهی در آن ندارد.

رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس:

رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی درباره سرنوشت جنگ احتمالی ایران و آمریکا می‌گوید: بنای جمهوری اسلامی ایران بر ایجاد هیچ جنگی در خاورمیانه و دنیا نیست. مطلقاً شروع‌کننده هیچ تحرکی نخواهیم بود که نتیجه‌اش جنگ در منطقه باشد، اما ستاد کل نیروهای مسلح به آمریکایی‌ها هشدار داد اگر آمریکایی‌ها بخواهند اذیت کرده و کارهای تحریک‌آمیز انجام دهند و حقوق ایران اسلامی را در خلیج فارس و منطقه نادیده بگیرند؛ جمهوری اسلامی از حق خود کوتاه نمی‌آید.

ذوالنور تاکید می‌کند: جمهوری اسلامی ایران با چابکی، قدرت عملیات بازدارنده و توان و تحرکی که نیروهای عمل‌کننده در منطقه دارند، یقیناً آمریکایی‌ها را از کارشان پشیمان خواهند کرد، لذا توصیه ما این است که سر عقل بیایند و در گلیم خودشان قرار گیرند و نخواهند تعرض به منطقه و جمهوری اسلامی داشته باشند.

نماینده مردم قم در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه در این موضوع مجلس شورای اسلامی و کمیسیون امنیت ملی مجلس کاملاً پشتیبان نیروهای مسلح هستند، می‌گوید: جمهوری اسلامی نه تمایل دارد و نه هیچ وقت به فکر ایجاد ناامنی و جنگی در منطقه هست ولی دست کسی را که بخواهد منطقه را ناامن کند قادر است بشکند و از  حقوق ملت با قدرت دفاع کند.

همشهری آنلاین- سلمان زند