به کار بستن برخی از این توصیه‌های بی‌نام و نشان نه تنها به افراد آمادگی لازم برای پیشگیری از ابتلا را نمی‌دهد، بلکه احتمال خطر را برای آنها بیشتر می‌کند. اما در این میان یکی از پیام‌هایی که به‌تازگی با تناوب بیشتری در فضای مجازی زیاد با آن روبه‌رو شده‌ایم، مرتبط دانستن پایین بودن سطح ویتامینD در میان ایرانیان با شیوع گسترده کووید ــ ۱۹ در کشور و به دنبال آن توصیه به مصرف مکمل‌های ویتامین D است. لطفا حوصله کنید و خلاصه مقالات علمی منتشر شده در چند ماه اخیر را بخوانید.

برای مقابله با هر عامل بیماری‌زای جدید، قدم اول شناسایی کامل آن است. باید به‌درستی ویژگی‌های دشمن، سلاح‌ها، شیوه نفوذ و از همه مهم‌تر نقطه ضعف‌هایش را بشناسیم تا بتوانیم به شیوه مقتضی در برابرش از خود دفاع و سپس منهدمش کنیم.

به همین دلیل محققان به محض رویارویی با ویروس کووید – ۱۹ نیز بلافاصله دست به کار شدند و پس از بررسی‌های ریخت‌شناسی و ژنتیک، به شباهت‌های این ویروس با کروناویروس دیگری که پیشتر موجب همه‌گیری گسترده بیماری سارس‌ در چین شده بود و چند عضو دیگر خانواده ویروسی کروناویروس پی بردند. این موضوع موجب شکل‌گیری این ایده شد که شاید این ویروس با وجود حدود ۸۰درصد شباهت ژنتیکی به ویروس عامل سارس، شباهت‌های رفتاری زیادی مانند نحوه اتصال به سلول‌های میزبان و ورود به سلول‌های دستگاه تنفسی داشته باشد.

کووید ۱۹ چطور وارد می‌شود؟

در مطالعات پیشین مشخص شده بود کروناویروس‌های شناخته شده با اتصال به سه نوع گیرنده به سلول‌های میزبان حمله می‌کند که یکی از رایج‌ترین آنها آنزیمی به نام آنجیوتنسین‌کانورتینگ۲ (ACE2) است که به‌صورت معمول در بافت ریه، سیستم قلبی -‌عروقی، کلیه و روده کوچک انسان تولید می‌شود و کروناویروس‌ها با اتصال به این آنزیم در سطح سلول‌ها، وارد سلول شده و آنها را آلوده می‌کنند. بنابراین یکی از مطالعات اولیه صورت گرفته برای بررسی نحوه ورود ویروس کرونای جدید به سلول میزبان، امکان اتصال ویروس به این گیرنده سلولی بود.

برای این کار محققان از نوعی رده سلول انسانی به نام سلول‌های هِلا (HeLa، رده‌ای از سلول‌های نامیرای انسانی که از سلول‌های سرطان دهانه رحم مشتق شده و کاربرد گسترده‌ای در پژوهش‌های علمی دارد) استفاده کردند. این سلول‌ها در حالت عادی قادر به تولید این گیرنده ویروس کرونا نیستند.

دانشمندان پس از القای گروهی از سلول‌های هلا برای تولید این گیرنده، رفتار آنها را در مواجهه با کووید – ۱۹ با سلول‌های هلای شاهد مقایسه کردند. در این آزمایش پس از رنگ آمیزی فلورسانت با سه رنگ آبی (برای رنگ‌آمیزی هسته سلول‌های زنده در محیط کشت)، سبز (برای رنگ‌آمیزی این گیرنده) و قرمز (برای ذرات ویروسی کووید – ۱۹ درون سلول) و روی هم قرار دادن تصاویر به‌دست آمده از هریک از رنگ‌آمیزی‌ها، مشخص شد که ویروس فقط زمانی که گیرنده مذکور در غشای سلول وجود دارد قادر به ورود به سلول و ایجاد آلودگی خواهد بود (تصویر بالا). البته در این مطالعه علاوه بر نوع انسانی این گیرنده، گیرنده مشابه در خفاش، خوک، گربه زَبّاد و موش نیز مورد بررسی قرار گرفتند و ویروس به جز نمونه موشی به همه گیرنده‌ها متصل شد و سلول‌ها را آلوده کرد.

این آزمایش برای دو گیرنده دیگر سایر اعضای شناخته شده خانواده کرونا نیز انجام شد، اما در مورد آنها نتیجه آزمایش منفی بود. بنابراین آنزیم ACE2 به عنوان تنها گیرنده شناخته شده این ویروس تاکنون معرفی شد. پیش از این نقش این آنزیم به عنوان گیرنده برای ویروس آنفلوآنزا نیز نشان داده شده بود.

عملکرد اصلی گیرنده کرونا

عملکرد سلول‌های مختلف بدن وابسته به پیام‌رسانی‌های پی‌درپی سلولی مختلفی است که بر اساس نوع هر سلول، شرایط بافت سلولی و شرایط محیطی که سلول‌ها با آنها مواجه می‌شوند فعال می‌شود. در جریان این پیام‌رسانی‌ها وجود هر مولکول موجب فعال‌سازی یا سرکوب مولکول دیگری می‌شود تا در نهایت اتفاقی در سلول صورت بگیرد یا از آن جلوگیری شود. گیرنده مورد اشاره نیز که کروناویروس از راه آن سلول را آلوده می‌کند در یکی از این قبیل پیام‌رسانی‌های سلولی نقش دارد و در بیماری‌های قلبی ــ عروقی و فشار خون، مشکلات حاد تنفسی و بیماری‌های کلیوی به ترتیب در سلول‌های قلبی ــ عروقی، ریه و کلیه بیش‌فعال می‌شود.

اکنون با مشخص شدن نقش این آنزیم به عنوان گیرنده‌ کووید – ۱۹ می‌توان این موضوع را درک کرد که با درگیرشدن این گیرنده در جریان آلوده‌شدن بدن با کروناویروس جدید، بیماران قلبی ــ عروقی و تنفسی بیشتر در معرض بروز حالت حاد عفونت کووید – ۱۹ هستند.

از سوی دیگر برخی گروه‌های تحقیقاتی این گیرنده را به عنوان هدف برای مقابله با عفونت‌های کرونایی و آنفلوآنزا در نظر گرفته‌اند و به دنبال طراحی داروهایی برای هدف گرفتن آن در بدن هستند. حتی گروهی از محققان چینی این ایده را بررسی کردند که شاید نوع آنزیم ACE2 در افراد چینی یا آسیای جنوب شرقی تفاوت‌هایی با مردم سایر نقاط دنیا دارد که چینی‌ها بیشتر در معرض چنین همه‌گیری‌های تنفسی‌ قرار می‌گیرند.

تاثیر دارد یا نه؟!

بر اساس مطالعات پیشین، یکی از مولکول‌های مؤثر در سرکوب مسیر پیام‌رسانی سلولی موثر در ایجاد بیماری‌های قلبی و ریوی که پیش‌تر به آن اشاره شد، ویتامین D است. این ویتامین در حالت فعال خود با سرکوب تولید یکی از مولکول‌های حدواسط، از تولید بیش از حد گیرنده سلولی‌ای که کروناویروس جدید به آن متصل می‌شود جلوگیری می‌کند. به این ترتیب اگر ویتامین D بدن در حد مناسبی باشد، به نظر می‌رسد کووید – ۱۹ نیز نمی‌تواند به صورت گسترده به سول‌های ریه و قلب حمله کند و فرد حتی در صورت آلوده شدن با ویروس، علائم بسیار شدید این بیماری را بروز نخواهد داد.

این موضوع موجب شد که با استناد به این مقاله، برخی کارشناسان در شبکه‌های مجازی علت گسترش این ویروس را در ایران کمبود ویتامین D در اکثریت جامعه بدانند و حتی خوردن مکمل ویتامین D3 را به عنوان عامل محافظت در برابر عفونت‌های حاد کووید – ۱۹ پیشنهاد کنند. اگر چه هنوز مطالعه‌ای در کشور مبنی بر ریشه‌یابی گسترش این ویروس به دلیل تفاوت‌های سلولی و مولکولی افراد جامعه شکل نگرفته است که بتوان این فرضیه را به روش علمی رد یا قبول کرد، با توجه به مطرح‌شدن اثربخشی میزان کافی ویتامین D در کاهش تولید گیرنده سلولی ACE2 در مقالات علمی و همچنین اثر اثبات شده ویتامین D در تقویت سیستم ایمنی بدن، به نظر می‌رسد عمل به این توصیه خیلی غیرمنطقی نباشد.

از این رو با توجه به کمبود ویتامین D در بسیاری از مردم ایران، مصرف مکمل این ویتامین پس از آزمایش و تحت نظر پزشک پیشنهاد می‌شود.

عسل اخویان طهرانی – دانش / روزنامه جام جم